Kimyo” kafedrasi “Himoyaga tavsiya etildi”

2.Oltingugurt (IV) oksid, uning birikmalari

Oltingugurt (IV) oksid SO₂ – rangsiz, o`ziga xos  o`tkir hidga ega bo`lgan gaz modda. U  –10<sup>0C</sup> da kondensatsiyalanadi, bunda rangsiz suyuqlik hosil bo`ladi.

SO₂ + HOH → H₂SO₃

H₂SO₃ = H⁺ +HSO₃^-

HSO₃^- = H⁺ +SO₃^-2
SO₂ – ham oksidlovchi, ham qaytaruvchi:

qaytaruvchi  SO₂ + Cl₂ + 2H₂O → H₂SO₄ +2HCl

oksidlovchi  2H₂S +SO₂ → 2H₂O + 3S

disproportsiyalanish 2KOH + 8SO₂ → 3K₂SO₄ + 4H₂O + H₂S

Oltingugurt (IV) oksid, boshqacha aytganda, sulfit angidrid odatdagi sharoitda o`tkir, bo`g`uvchi hidli, rangsiz gaz. –10 <sup>0</sup>C ga qadar sovitilganda rangsiz suyuqlikka aylanadi. U po`lat ballonlarda suyuq holda saqlanadi. 

Laboratoriyada oltingugurt (IV) oksid natriy gidrosulfit bilan sulfat kislotani o`zaro ta’sir ettirib olinadi:

2NaHSO₄+H₂SO₄ →Na₂SO₄+2SO₂↑ +2H₂O

shuningdek, misni konsentrlangan sulfat kislota bilan birga qizdirish natijasida ham olinadi:

Cu+2H₂SO₄ →CuSO₄+SO₂↑ +H₂O

Sanoatda:

S +O₂ → SO₂

Na₂SO₃ + 2H₂SO₄ → Na₂SO₄ + SO₂↑ +H₂O

Texnikada havo ishtirokida oltingugurtli rudalarni yoqib olinadi: FеS₂,  ZnS,  PbS,  Cu₂S

FeS₂ + 11O₂ → 2Fe₂O₃ + 8SO₂

Oltingugurt (IV) oksid oltingugurt yondirilganda ham hosil bo`ladi. Sanoatda SO<sub>2</sub> pirit FeS<sub>2</sub>  yoki rangli metallarning oltingugurtli rudalarini (rux aldamasi ZnS, qo`rg`oshin yaltirog`i PbS va b.) kuydirishda hosil bo`ladi. Bunda hosil bo`lgan oltingugurt (IV) oksid SO₂, asosan, oltingugurt (VI) oksid SO₃ va sulfat kislota olishda ishlatiladi. Katalizator ishtirokida qizdirilganda SO₂ havo kislorodini biriktirib oladi va SO₃ hosil bo`ladi: 

SO₂ + O₂ → SO₃

Bu reaksiyada oltingugurtning oksidlanish darajasi +4 dan +6 ga qadar o`zgaradi, demak, SO<sub>2</sub> uchun qaytarish xossalari xosdir. Oltingugurt (IV) oksid kislotali oksidlarning barcha xossalarini namoyon qiladi. Oltingugurt (IV) oksid suvda yaxshi eriydi (20 °Cda 1 hajm suvda 40 hajm SO<sub>2</sub> eriydi). Bunda faqat suvdagi eritmadagina mavjud bo`ladigan sulfit kislota hosil bo`ladi.

SO₂ ning suv bilan birikish reaksiyasi qaytar reaksiya. Suvdagi eritmada oltingugurt (IV) oksid bilan sulfit kislota siljuvchan kimyoviy muvozanatda bo`ladi.

H₂SO₃ ishqor bilan bog`langanda (kislota neytrallanganda) reaksiya sulfit kislota hosil bo`lishi tomoniga boradi.

SO₂ reaksion sohadan chiqarib turilsa (eritma orqali azot o`tkazilsa yoki eritma qizdirilsa), reaksiya boshlang`ich moddalar hosil bo`lish tomoniga boradi.

Sulfit kislota eritmasida oltingugurt (IV) oksid doimo bo`ladi va u kislotaga o`tkir hid beradi. Oltingugurtni kislorodda yonishida va sulfitlarga kuchli kislotalar ta’siridan hosil bo`ladi.

SO₂ – organik bo`yoqlarni rangsizlantirish uchun ishlatiladi. Tibbiyotda dezinfektsiyalovchi modda sifatida, sulfat kislota olish uchun ishlatiladi.