Kimyo fanining predmeтi va vazifalari. Uni fan sifaт

1-jadval.

I-valentli	II-valentli	III-valentli	IV-valentli	V-valentli	VI-Valentli	VII-valentli
H	Be	B	C-II,IV	N-I,II,III,IV,	S-II,IV,VI	F-I
Li	Mg	Al	Si-II,IV	P-III,V	Cr-III,VI	Cl-I,III-V-VII
Na	Ca	Sc-II,III	Ti-II,IV	V-III-V		Mn- II,IV,VII
K	Zn	Ga	Ge-II,IV	As-III-V		Br-I,III-V-VII
Cu-I,II	Sr	Y-II,III	Zr-II,IV	Sb-III-V		I(Yod)- I,III-V-VII
Rb	Cd	In	Sn-II,IV	Bi-III-V
Ag	Ba	La-II,III	Pb-II,IV
Cs	Hg-I-II	Tl
Au-I,III	Ra
Fr
RH	RH2	RH3	RH4	RH3	H2R	HR
R2O	RO	R2O3	RO2	R2O5	RO3	R2O7

d-oila elementlarini valentliklari o’zgaruvchan bo’ladi!!!!

Topshiriq:

1. 
   Yuqoridagi jadvalni yod oling.
   
2. 
   Yuqoridagi jadval asosida elementlarni kislarod (kislarod har doim II valentli) bilan kimyoviy formulasini yozing va grafik tarzda tasvirlang.
   
3. 
   Yuqoridagi jadval asosida elemntlarni vodorod bilan kimyoviy formulalarini yozing va grafik tarzda tasvirlang.
   

Valentlik –bir element atomini boshqa bir elelement atomidan muayyan sondagi elektronlarni biriktirib olish qobilyati.

Elektron qobul qilish yoki elektron berib yuborish aniq chegara bilan belgilanadi:

Elektron qabul qilish chegarasi	1	2	3	4	3	2	1	0
Elementning tashqi elektronlari soni	1	2	3	4	5	6	7	8
Elektron berib yuborish chegarasi	1	2	3	4	5	6	7	0

Demak jadvaldan ko’rinib turibdiki har bir element atomi o’zining tashqi pog’onasini maksimal darajada 8 taga yetkazishga harakat qiladi. Lekin ko’rinib turibdiki I-II-III guruxlarda bundan mustasno.Yana shuni ham aytish kerakki element atomi maksimal 4 tagacha elektron qabul qilib olishga qodir ekan.

Har bir element atomi reaksiyaga kirishar ekan tashqi elektronlar hisobiga kimyoviy bog’ hosil qiladi. Tashqi elektronlari valentlikda muhim ahamiyatga ega bo’lgani uchun valent elektronlar deb ham yuritiladi.

tashqi elektroni 4 ga teng ekan, bundan ko’rinib turibdiki agar elektron olsa 4 ta elektron oladi - IV elektron berganda ham 4ta elektron beradi va valentligi IV ga teng bo’ladi.

tash elektroni 6 ga ten ekan elktron olganda 2 olishi mumkin –II, berganda 6 tagacha berishi mumkin –VI.

Elektron qanday element beradiyu qaysi elemenet oladi???

H atomi Metallarga ham metalmaslarga ham har doim 1 ta elektron beradi va shuning uchun ham uning valentligi I ga teng.

O atomi barcha element atomlaridan 2 ta elektron oladi lekin F atomiga 2 elektron beradi. Shuning uchun ham uning valentligi doimo II

Metallar H atomidan boshqa metallmaslarga elektron beradi valent imkoniyat darajasida.

Passiv metallar esa H ga elektron beradi........

Metalmaslar o’zlarichi kimga elektron beradi???

Elektromanfiylik- element atomlarining elektron tortib olish xususiyati. Elektromanfiylik qaysi element atomida katta bo’lsa usha element elektron olishga haqli bo’ladi.

Elektromanfiyligi ortishi metalmaslik xossasini ortishiga olib keladi. Eng kuchli metallmas bu Ftordir.

Metallmaslar davriy jadvalda kattakcha ichiga joylashtirilgan holda bo’ladi.
Kimyoviy birikmalarni valentlik asosida formulasini yozishga harakat qilamiz.
Avval vodorod bilan kimyoviy formulasini yozamiz.
valentliklari teng bo’lganda indekslarga raqam yozilmaydi: Formula NaH holida qoladi.

: kalsiyni tashqi elektroni 2e. x vodorodni valentligiga teng, y esa kalsiyni valentligiga teng bo’ladi. x=1, y=2 formula CaH₂

: Borni tashqi elektroni 3e. x vodorodni valentligiga teng, y esa Borni valentligiga teng bo’ladi. x=1, y=3 formula BH₃

: Ulerodni tashqi elektroni 4e. x vodorodni valentligiga teng, y esa Uglerodni valentligiga teng bo’ladi. x=1, y=4 formula CH₄

: Azotni tashqi elektroni 5e, lekin elektron olganda 3e oladi shuning uchun valentligi III ga teng.

x vodorodni valentligiga teng, y esa Azotni valentligiga teng bo’ladi. x=1, y=3 formula NH₃

: oltingugurtni tashqi elektroni 6e, lekin elektron olganda 2e oladi shuning uchun valentligi II ga teng.

x oltingugurtni valentligiga teng, y esa vodorodni valentligiga teng bo’ladi. x=2, y=1 formula H₂S

: xlorni tashqi elektroni 7e, lekin elektron olganda 1e oladi shuning uchun valentligi I ga teng.

x xlorni valentligiga teng, y esa vodorodni valentligiga teng bo’ladi. x=1, y=1 formula HCl

Topshiriqlar. Valentlik asosida Formula tuzing.

K_xH_y, Be_x H_y, Al_x H_y, Si_x H_y, P_xH_y, H_xO_y, H_xF_y, Li_xH_y, Ga_xH_y, Mg_xH_y, Ge_xH_y,As_xH_y, In_xH_y, Rb_xH_y, H_xBr_y, Tl_xH_y,

Pb_xH_y, Bi_xH_y, Ba_xH_y, Fr_xH_y, H_xI_y, Sn_xH_y

Kislorod bilan kimyoviy formulasini yozamiz.

: kislarodni tashqi elektroni 6e, lekin elektron olganda 2e oladi shuning uchun valentligi II ga teng.

kaliyni tashqi elektronlari soni 1 ga teng elektron berganda 1 ta beradi. x kislorodni valentligiga teng, y esa kaliyni valentligiga teng bo’ladi. x=2, y=1 formula K₂O

: valentliklari teng bo’lganda indekslarga raqam yozilmaydi: Formula MgO holida qoladi.

x=6:3 y=6:2 kislarodni tashqi elektroni 6e, lekin elektron olganda 2e oladi shuning uchun valentligi II ga teng. Aluminiyni tashqi elektronlari soni 3 ga teng elektron berganda 3 ta beradi. x kislorodni valentligiga teng, y esa aluminiyni valentligiga teng bo’ladi. x=2, y=3 formula Al₂O₃

; x=4:4 y=4:2 kislarodni tashqi elektroni 6e, lekin elektron olganda 2e oladi shuning uchun valentligi II ga teng. Uglerodni tashqi elektronlari soni 4 ga teng elektron berganda 4 ta beradi. x kislorodni valentligiga teng, y esa uglerodni valentligiga teng bo’ladi. x=1, y=2 formula CO₂

Topshiriqlar. Valentlik asosida Formula tuzing.

K_xO_y, Be_x O_y, Al_x O_y, Si_x O_y, P_xO_y, H_xO_y, F_xO_y, Li_xO_y, Ga_xO_y, Mg_xO_y, Ge_xO_y,As_xO_y, In_xO_y, Rb_xO_y, Tl_xO_y,

Pb_xO_y, Bi_xO_y, Ba_xO_y, Fr_xO_y, Sn_xO_y
Gidrooksidlarni kimyoviy formulasini yozishga harakat qilamiz:

-OH guruhni valentligini shartli ravishda I deb qabul qilamiz
I-valentli metallar bilan	II-valentli metallar bilan	III-valentli metallar bilan
ROH	R(OH)2	R(OH)3
Asoslarni nomlashda metal atomi nomiga gidroksid so’zi qo’shib o’qiladi. Agar metal atomi o’zgaruvchan valentlikka ega bo’lsa metal atomi valentligi ko’rsatilishi shart: Cu(I)-gidroksid, Cu(II)-gidroksid

Kislotalar bilan ham formula tuzishga harakat qilamiz. 2-jadval.

Kislotalardagi vodorod soni kislota qoldig’ini valentligiga teng bo’ladi.
HF		H2S		H3PO3			H4P2O7
HCl		H2SO3		H3BO3
HJ		H2MnO4		H3AsO3
HBr		H2SO4
Kslotadagi vodorod atomi o’rniga metal olib formula tuzamiz. Avvaliga I-valentli metal
RF		R2S		R3PO3			R4P2O7
RCl		R2SO3		R3BO3
RBr	R2SO4
RJ		R2MnO4		R3AsO3
II-valentli metallar bilan
RF2		RS		R3(PO3)2			R2P2O7
RCl2		RSO3		R3(BO3)2
RBr2	RSO4
RJ2		RMnO4		R3(AsO3)2
III-valentli metallar bilan
RF3		R2S3		RPO3			R4(P2O7)3
RCl3		R2(SO3)3		RBO3
RBr3	R2(SO4)3			RAsO4
RJ3 Kislotadagi vodorodni saqlab qolgan(nordon tuz hosil bo’ladi) holda formula tuzish I-valentli metal yordamida I-negizli kislotalar nordon tuz xosil qilmaydi		R2(MnO4)3				RAsO3
		Nordon tuzlarni kimyoviy formulasini hosil qilishda saqlanib qolingan vodorod soniga va chiqarib yuborilgaan vodorodlar soniga e’tibor qaratiladi. Chiqarib yo’borilgan vodorodlar soni kislota qoldig’ini valentligini beradi.
		RHS		RH2PO3 , R2HPO3			RH3P2O7
		RHSO3		RH2BO3 , R2HBO3			R2H2P2O7
	RHSO4			RH2AsO4 , R2HAsO4				R3HP2O7
	RHMnO4			RH2AsO3 , R2HAsO3
II-valentli metal bilan
		R(HS)2		R(H2PO3)2 , RHPO3			R(H3P2O7)2
		R(HSO3)2		R(H2BO3)2 , RHBO3			RH2P2O7
			R(HSO4)2		R(H2AsO4)2 , RHAsO4				R3(HP2O7)2
			R(HMnO4)2		R(H2AsO3 )2 , RHAsO3
III-valentli
		R(HS)3		R(H2PO3)3 , R2(HPO3)3			R(H3P2O7)3
		R(HSO3)3		R(H2BO3)3 , R2(HBO3)3			R2(H2P2O7)3
			R(HSO4)3		R(H2AsO4)3 , R2(HAsO4)3				RHP2O7
			R(HMnO4)3		R(H2AsO3 )3 , R2(HAsO3)3
O’rta tuzlarni nomlashda metal atomi nomiga kislota qoldig’I nomi qo’shib o’qiladi. Agar metal atomi o’zgaruvchan valentlikka ega bo’lsa metal atomini valentligi ko’rsatilishi shart.

Topshiriq :

R-o’rniga 1-jadvaldagi metallarni o’z valentliklariga muvofiq tarzda kimyoviy formulalarini tuzing.

Savollar.

1.Kimyoviy formula deb nimaga aytiladi? J: modda tarkibini kimyoviy belgilar va (zarurat bo’lsa) indekslar yordamida ifodalanishi

2. Indeks nima? J: Atomlar sonini ko’rsatuvchi son E₂, E₃, E₅ tarzida ifodalaniladi

3. Kimyoviy formulaga qarab nimani aniqlash yoki ko’rish mumkin? J: modda qanday elementlardan tashkil topganligini, modda tarkibidagi elementlar sonini, modda tarkibidagi elementlar valentligini, moddani bitta molekulasini ko’rish mumkin

4. Koyfisent nima ? J: Molekulalar sonini ko’rsatuvchi son 2E, 3E, 5E tarzida ifodalaniladi

5. Valentlik tushunchasini fanga kiritgan olim? J: Eduard Frankled 1953 yil

6. Valentlik so’zini ma’nosi nima?J: Kush, kuchi bor degan ma’nolarni beradi