Kimyo fanidan maqsadli malaka oshirish kursi

• KIMYO

• Mavzu: Yadro reaksiyalari

• Yadro reaksiyalari

• Yadro reaksiyalari — atom yadrolarining elementar zarrachalar va bir-biri bilan o‘zaro ta’sirlashishi natijasida o‘zgarishidir.

• Tabiiy yadro reaksiyalari

• Tabiiy yadro reaksiyalari radioaktiv elementlarning parchalanishi tufayli sodir bo‘ladi. Radioaktiv elementlar o‘zidan α -, β-, γ - nurlar chiqarib, boshqa element yadrolarini hosil qiladi.
• Faqat radioaktiv izotoplardan tarkib topgan elementlar radioaktiv elementlar deyiladi. Bular Z=43, 61 va 84 — 105 elementlardir.
• α - nurlanish
• β - nurlanish
• γ - nurlanish

• Sun’iy yadro reaksiyalari

• Atom yadrolariga α va β –zarrachalar, protonlar, neytronlar va boshqa zarrachalar ta’sir ettirish yo‘li bilan boshqa elementlar izotoplari hosil bo‘ladi.
• Yadro reaksiyalari α - parchalanish, β - parchalanish kabi asosiy turlarga bo‘linadi.
• α -parchalanish
• β – parchalanish

• Ayrim yadro reaksiyalarida pozitron (+ β) zarracha hosil bo‘lib, yadroning massa soni o‘zgarmasdan, tartib raqami bir birlikka kamayadi.
• Ba’zi yadro reaksiyalarida yadro β -zarrachani biriktirib oladi. Bunda tartib raqami bir birlikka kamayadi, yadro massasi o‘zgarmaydi.
• 1919-yilda Rezerford azot atomlarining yadrolarini α -zarrachalar bilan bombardimon qilib, birinchi marta sun’iy ravishda yadro reaksiyasini amalga oshirdi:

Radioaktiv preparatlar ko‘p kasalliklarni davolashda va kasallik sabablarini aniqlashda keng qo‘llaniladi

• Mavzuni mustahkamlash

• 1-masala: 21086 Rn → E+ xα+6+β Ushbu yadro reaksiyasida 63 mg Rn parchalangan bo’lsa, reaksiyada necha mg E hosil bo‘lishini aniqlang? (Rn va E o’zaro izoton)
• Yechim: 21086 Rn →E+ xα+6+ β 210-86=124 n
• 124=124+2x - 6
• 21086 Rn →E + 3α+6+ β 6=2x; x=3
• 210=A+12+0 A=198
• 21086 Rn → 198 E+ 3α+6+ β 86=y+6+6 y=74
• 21086 Rn → 19874 E+ 3α+6+ β 210000 mg Rn ------ 198000 mg
• 63 mg --------------- x x=59,4 mg
• Demak, 63 mg Rn parchalanganda 59,4 mg E hosil bo’ladi.

• 2-masala. 101Md → 25099Es + xα + y -β + n. Ushbu yadro reaksiyasida 51,6 mg Md parchalanishi natijasida necha dona (NA) elektron ajraladi.
• Yechim:
• 258101Md → 24999Es + xα + y- β + n 258 = 249+4x+0+1 x=2
• 258101Md → 24999Es + 2α + y- β + n 101 = 99+4-y+0 y=2
• 258101Md → 24999Es + 2α + 2- β + n
• 258000 mg Md ---------------2·6,02∙10 23 – β 51,6 mg Md ---------------x x=24,08 ∙10 19