Кимёвий технология Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус талим вазирлиги н. Каттаев, М. Мухаммадиев, Х. Мирзохидов

5.5. Пўлатга термик ва кимёвий ишлов бериш.

Термик ишлов бериш пўлат техналогиясига муҳим оператция бўлиб, бунда юқори ҳароратда қиздирилиб сўнгра керакли тезликда совутиш йўли билан структураси ва хоссаларини кескин ўзнартирилади. Термик ишлов беришнинг ҳар хил турлари бўлиб, муҳимлари тоблаш ва бўшатишдир.

Ўртача углеродли ва кўп углеродли асбобсоз пўлатларга қаттиқлик бериш учун тобланади. Буюм ва асбоб юқори ҳароратда қиздирилади, сўнгра нефт мойларига тушурилиб тез совутилади. Бунда углероднинг γ - темирдаги қаттиқ эритмаси (аустенит ), ўта тўйинган α- темирнинг қаттиқ эритмасига ( бу хилдаги айланиш фазасига мартенцит дейилади) айланади. Мартенцит жуда каттик ва мўрт бўлади. Мўртлигини йўқотиш ва қаттиқлигини сақлаб қолиш учун, пўлат буюм бўшатилади. Бунинг учун у яна қайта 200-500^о С гача қиздирилиб ва яна совутилади. Бунда мартенцит қисман парчаланади ва парчаланиш маҳсулотлари ( цементит ва феррит ) билан майин дисперсли аралашма ҳосил қилади).
Пўлатга механик ишлов берганда ҳосил бўлувчи ички кучланишни йўқотиш ҳамда йирикроқ заррачали барқарор структура ҳосил қилиш учун пўлат ( буюм) бўшатилади. Бунинг учун яна уни тоблаш ҳароратсигача қиздирилиб сўнгра секин совутилади. Бунда пўлатдаги барча айланишлар жараёни тўлиқ кечади.
Пўлатга кимёвий ишлов берилганда унинг фақат юза қисмидагина ўзгариш содир бўлади, ички қисмида ўзгариш бўлмайди. Пўлат юзасининг таркиби ва физик хоссалари ўзгаради. Пўлат юзаси етарли даражада қаттиқ ва едирилишига чидамли бўлиши учун, цементанцияланади ёки азотирланади. Цементациялаш бу пўлат юзасини углерод билан тўйинтириб уни цементитга айлантиришдир. Бунинг учун тайёр буюм метан гази атмосферасида ёки ёғоч кўмири, сода ва потошдан иборат қаттиқ аралашма ичида қаттиқ қиздирилади. Азотирлаш бу пўлат юзасини азот билан тўйинтиришдир. Бунда азот темир ва унинг таркибидаги лигерловчи элементлари билан бирикиб қаттиқ нитратлар ҳосил қилади. Азотирлаш учун пўлат буюм, аммиак атмосферасида 500-600⁰С ҳароратда қиздирилади. Натижада аммиакнинг диссоцияланишидан ҳосил бўлган азот пўлатга диффузияланиб бирикади ва пўлат юзасида 0,5-2 мм, қалинликда жуда қаттиқ нитратлар қаватини ҳосил қилади. Пўлат буюмларни иссиқликка чидамли қилиш учун унинг юзаси алюминий билан тўйинтирилади. Бу жараён алитирлаш деб аталади.Буни амалга ошириш учун пўлат буюм ферроалюминий кукунида қиздирилади.