Кимёвий технология асосий жараён ва курилмалари

ADSORBSIYA


5.30. Umumiy tushunchalar

Gaz aralashmalari gaz yoki bug`larni yoki eritmalardan erigan moddalarni qattiq, g`ovaksimon jism yordamida yutish jarayoni adsorbstiya deb nomlanadi. Yutilayotgan modda adsorbtiv, yutuvchi modda esa – adsorbent deb ataladi.

Adsorbstiya jarayonining o’ziga xosligi shundaki - u selektiv va qaytar jarayondir. Jarayonning qaytar bo’lishligi tufayli adsorbent yordamida bug` – gaz aralashamalaridan bir yoki bir necha komponentlarni yutish, so’ng esa maxsus sharoitda ularni adsorbentdan ajratib olish mumkin.
Adsorbstiyaga teskari jarayon desorbsiya deb nomlanadi. Adsorbstiya jarayoni xalq xo’jaligining turli sohalarida keng tarqalgan bo’lib, gazlarni tozalash va qisman quritish, eritmalarni tozalash va tindirish, bug` - gaz aralashmalarini ajratish uchun ishlatiladi.
Kimyo sanoatda adsorbstiya quyidagi jarayonlarni: gazlar va eritmalarni tozalash va quritishda, eritmalardan qimmatbaho moddalarni ajratib olishda, neft va neft mahsulotlarini tozalashda, neftni qayta ishlashda hosil bo’ladigan gaz aralashmalaridan aromatik uglevodorodlarni (etilen, vodorod, benzin frakstiyalaridan aromatik uglevodorodlarni) ajratib olishda ishlatiladi.
Oziq - ovqat sanoatida esa qand qiyomi va diffuzion sharbatlarni tozalashda, pivo va mevalar sharbatlarini tindirish, vino, konyak, aroq va spirtlarni organik va boshqa birikmalardan tozalash, kraxmal-patoka sanoatida qiyomlarni tozalashda qo’llaniladi.
Adsorbstiya jarayon 2 xil bo’ladi, ya’ni fizik va kimyoviy adsorbstiya. Agar, adsorbent va adsorbtiv molekulalarining o’zaro tortishishi Van-der-Vaals kuchlari ta’siri ostida sodir bo’lsa, bunday jarayon fizik adsorbstiya deb nomlanadi.
Fizik adsorbstiya jarayonida adsorbent va adsorbtivlar o’rtasida kimyoviy o’zaro ta’sir bo’lmaydi.
Adsorbstiya jarayonida bug`larning yutilishi paytida ular kondensastiyalanadi, ya’ni adsorbent kovaklari suyuqlik bilan to’lib qoladi. Boshqacha qilib aytganda, adsorbentda kapillyar kondensastiya ro’y beradi.