«Кимёда замонавий компьютер моделлаштириш усуллари» фанидан оралиқ назорат
саволлари (ОН ёзма – 3та назарий, 2та амалий)
1.
Кимёда компьютер моделлаштириш нима?
2.
Кимё таълимида компьютер дастурларининг ўрни.
3.
Хисоблашларнинг эмпирик усуллари.
4.
Куч майдонлари хақида тушунча.
5.
Молекляр механика усуллари ва улар орасидаги фарқ.
6.
Нима учун эмпирик ҳисоблаш усулларида атомлар қайта рақамланган.
7.
Парметрлашда С атомлари нечта ҳил рақам билан рақамланган. Номерлашни
асосланг.
8.
Парметрлашда О атомлари нечта ҳил рақам билан рақамланган. Номерлашни
асосланг.
9.
Парметрлашда N атомлари нечта ҳил рақам билан рақамланган. Номерлашни
асосланг.
10.
Параметрлашда Н атомлари нечта хил рақам билан рақамланган. Ушбу
рақамланишни кимёгар сифатида асосланг.
11.
Молекуляр механика усулларида идеал ва реал боғ узунликлари нима?
12.
Avogadro дастуридаги ММ усуллари ва улар орасидаги фарқ нималардан иборат?
13.
Эмпирик усулларининг кимёда қўлланилиши.
14.
ММ усулларидан олинадиган параметрлар.
15.
Берилган бирикма учун энергия ҳисобланадиган қисмларини кўрсатинг.(1,1- ва 1,2-
дихлорэтан мисолида)
16.
ММ усулида умумий энергия ҳисоби. Энергиянинг таркибий қисмлари
17.
Квант кимёнинг ―Экспериментал усуллари‖ ҳақида қисқача маълумот келтиринг.
Уларнинг компьютер кимёсидаги роли нимадан иборат.
18.
Кимёда қўлланиладиган компьютер дастурлари ва уларнинг имкониятлари.
19.
Молекуляр механика усулларида боғланмаган атомлар орасидаги таъсирлашув
турлари. Мисоллар келтиринг.
20.
Макромолекулаларни ҳисоблашда қўлланиладиган ММ усуллари.
21.
Эмпирик усулларнинг афзалликлари ва камчиликлари нималардан иборат.
22.
Металлоорганик бирикмаларни моделлаштиришда қўлланлидиган ММ усуллари.
23.
Эмпирик усуллар аниқлигини қандай баҳолаш мумкин?
24.
Mercury дастурининг кимёвий муаммоларни ўрганишда қўлланилиши.
25.
Кимёга оид электрон базаларни келитирнг ва тавсифланг.
26.
Ҳисоблаш натижаларини баҳолаш усуллари. Хатолик турлари ва корреляция
коэффициенти.
27.
ChemWin ва Isis Draw дастурларининг кимёда қўлланилиши.
28.
ChemWin, Isis Draw ва Avogadro имкониятларини жадвал кўринишида таққосланг.
29.
Ўрганиладиган бирикмаларнинг физик-кимёвий характеристикаларини қандай
қилиб башорат қилиш мумкин.
30.
Икки ўзгарувчили тўғричизиқли боғланишлардан (диаграммалардан)
кимёда қандай мақсадларда фойдаланиш мумкин?
31.
Электрон тузилишни ифодаловчи назарий параметрлар
32.
Электрон тузилишни ифодаловчи экспериментал параметрлар.
33.
Молекуляр динамика усули ва унинг имкониятлари. Ҳисоблашлардан олинадиган
хулосалар.
34.
Молекуляр динамика. Ҳаракатларни
сонли ифодалашда қўлланиладиган
тенгламалар.
35.
Молекуляр динамик ҳисоблашларда қўлланиладиган алгоритмлар.
36.
Атом даражасида моделлаштириш имконини берувчи ҳисоблаш усуллари ва
дастурлар мажмуаси.
37.
Дастлабки геометрияларни ва инпут файлларни тайёрлашда нималарга эътибор
қаратиш керак.
38.
Ярим эмпирик ҳисоблаш усуллари. Валент электронлар ёндошуви.
39.
Ярим эмпирик усулларнинг кимёвий муаммолар ечимида қўлланилиши
40.
Интеграллар тавсифи.
41.
Бирикмалар қаторида реакцион қобилиятни
баҳолашда қўлланиладиган
параметрлар.
42.
Ярим
эмпирик
усулларни
параметрлашда қўлланилган
экспериментал
характеристикалар.
43.
Mopac дастури, имкониятлари ва қўлланилиши
44.
Атомлардаги заряд тақсимотларини ҳисоблаш усуллари. Орбитал ва заряд назорати
билан борадиган реакциялар.
45.
Mopac калит сўзлари. Боғ тартибини ва энергиясини топишда ишлатиладиган калит
сўзлар.
46.
Бирикмаларнинг умумий энергияси ва ҳосил бўлиш иссиқлиги (энтальпияси)
қийматларининг кимёвий муаммолар ечимида қўлланилиши.
47.
Mopac дастурида реакцияларни реакция координаларини кўрсатиш орқали
моделлаштириш.
48.
RM1, PM6, PM7 ярим эмпирик ҳисоблаш усулларининг АМ1 ва РМ3 усулларидан
фарқли жиҳатлари нимада?
49.
CNDO/S, INDO/S ва ZINDO/S усуллари кимёда қайси муаммолар ечимида қўлланилган?
50.
Кимёда қўлланиладиган дастурлардаги файл кенгайтиргичлари (форматлари).
Ёрдамчи дастурлар.
1. Кимёда компьютер моделлаштириш нима?
Kompyuter kimyosi - kimyoning informatsion texnologiyalarsiz tasavvur qilish qiyin bo’lgan sohasidir. Ushbu fan kvant-
kimyoviy hisoblashlar bilan cheklanib qolmasdan o’z ichiga empirik usullarda birikmalarning turli xil fizik-kimyoviy
xarakteristikalar hisobi, moddalar reaktsion qobiliyatini baholash
va biologik faolliklarini ifodalovchi matematik modellar tuzish, hamda dinamik jarayonlarni modellash kabi izlanishlarni qamrab
olmoqda. Uning yuzaga kelishiga kvant mexanikasi va kvant-kimyo fanlaridagi yutuqlar bevosita sababchi bo’lgan.
Kompyuter kimyosi chet ellarda ―Computational chemistry‖, ―Molecular modeling‖, ―Компьютерная химия‖,
―Математическое моделирование‖ kabi fanlar sifatida o‘qitilmoqda va u hisoblashlarning kvant-kimyoviy usullaridan
tashqari molekulyar mexanika, molekulyar dinamika, molekulyar doking va QSAR sohalarini ham o‘z ichiga olmoqda. Bugungi
kunda “Kompyuter kimyosi” yoki “Kimyoda molekulyar modellashtirish” deganda – kimyoviy birikmalarning ikki va uch
o‘lchamli (2D va 3D) tuzilish formulalarini kompyuter dasturlarida hosil qilish hamda ularning elektron, energetik, spektral va
boshqa ko‘rsatkichlarini (parametrlarini) kompyuter dasturlarida hisoblash, shuningdek, olingan natijalarni vizuallashtirish
tushuniladi.
Kimyoda qo‘llaniladigan kompyuter dasturlarini shartli ravishda uchta kategoriyaga bo‘lish mumkin:
1. Yordamchi dasturlar (interfeyslar): ChemWin, IsisDraw, ChemOffice, Facio, MaSK, Avagadro, WinMostar, GaussView,
ChemCraft va boshqa dasturlar.
2. Hisoblash majmualari: Gaussian, Gamess, ORCA, Firefly (PC Gamess), ADF, Spartan, Hyperchem, Mopac2012, ChemOffice
va b.
3. In Silico sohasida qo‘llaniladigan dasturlar (PASS, QSAR/QSPR, Molekulyar Docking – AutoDock, Dock, DOT, DockVision FRED,
FlexiDock, GRAMM, ICM-Dock dasturlari).
2. Кимё таълимида компьютер дастурларининг ўрни.
Zamonaviy kimyo ta’limida kompyuter dasturlarining o‘rni beqiyosdir. Avvalo, kimyoviy birikmalar (murakkab moddalar)
tuzilishini uch o‘lchamli (3D) ko‘rinishda namoyish etish o‘quvchilarning birikmalarning fazoda joylashishi (stereokimyo)
haqidagi bilim va ko‘nikmalarini oson va tez qabul qilishiga olib keladi. Bundan tashqari, internet resurslarida kimyo
(taqdimotlar: www.ppt4web.ru/khimija, 3D Animations for Chemistry teaching: www.quimica3d.com/, Chemistry animations:
www.klte.hu/~lenteg/animate.html, PhET: Free online physics, chemistry, biology, earth science and math:
https://phet.colorado.edu, 100 экспериментов по химии: www.chemicum.com) ta’limiga oid mavzulashtirilgan ko‘rgazmali
materiallar, animatsiyalar va videomateriallar mavjud bo‘lib, ular ham o‘quvchilarning kimyo sohasidagi bilim va ko‘nikmalari
oshishiga xizmat qilishi mumkin. Shuningdek, ta’kidlangan ko‘rgazmali (www.chemicum.com) materiallar kimyo darsliklariga
kiritilgan laboratoriya mashg‘ulotlarini ham o‘z ichiga olgan bo‘lib, videomateriallar bilan tanishish orqali amaliy darslarni
o‘tkazishdan oldin bajariladigan vazifalarni to‘liqroq o‘rganish imkonini beradi.
Kimyo va kimyoni o‘qitish metodikasi bakalavr yo‘nalishi talabalari “Kompyuter kimyosi” fani bilan tanishish jarayonida
birikmalarning 2D tuzilish formulalarini hosil qilishib, ularning foiz tarkibini hisoblaydigan hamda sistematik nomenklatura
bo‘yicha nomlab beradigan dasturlar bilan tanishadilar. Bundan tashqari, birikmalarning 3D geometriyalarini hosil qilishda,
geometrik, elektron va energetik parametrlar hisobida qo‘llaniladigan kompyuter dasturlari bilan tanishadilar hamda ularda
mustaqil ishlash ko‘nikmalari shakllanadi. Shuningdek, talabalar dunyo miqyosida ta’lim jarayonida keng qo‘llanilayotgan PhET
simulations (https://phet.colorado.edu/) va crocodilechemistry (Yenka’s virtual labs: www.yenka.com) kabi dasturlar bilan
tanishadilar. Kompyuter dasturlari kimyo yo‘nalishi magistrantlari va yosh ilmiy izlanuvchilarning asosiy ishchi quroli bo‘lib,
kundalik o‘qish (ish) jarayonlarida turli xil birikmalarning fazoviy tuzilishi, reaksion qobiliyati, biologik faolliklari bilan bog‘liq
muammolarni o‘rganishda, ya’ni nazariy bilimlarini mukammallashtirishda hamda ko‘rgazmali taqdimotlar tayyorlashlarida
muhim ahamiyat kasb etadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |