Кимё-технология факултети кимёвий технология

Adsorbentlarning turlari va ulaming xossalari 
Sanoat miqyosida ishlatiladigan adsorbentlar quyidagi talablarga javob 
berishlari kerak: 
1) tanlovchanlik - aralashma tarkibidagi tegishli komponentni yutib olish va 
boshqa 
komponentlarga esa ta'sir qilmaslik; 
2) maksimal adsorbsion hajm yoki faollik - adsorbentning massa yoki hajm 
birligida 
yutilgan adsorbtivning miqdori; 
3) adsorbentni regeneratsiya qilish paytida yutilgan moddaning to'la ajralib 
chiqishi; 
4)adsorbent donalarining kerakli mustahkamlikka ega bo'lishi (donalarning buzilib 
ketishi jarayonning gidrodinamik holatini yomonlashtiradi); 
5) yutilayotgan moddalarga nisbatan kimyoviy inertlikka ega bo'lishi; 

---

11 
6) narxi arzon bo'lishi. 
Adsorbentning tanlovchanligi va uning 
adsorbsion hajmi adsorbent va adsorbtivning 
tabiatiga va molekulalarning tuzilishiga bog'liq 
bo'ladi. Bunda adsorbentning solishtirma yuzasi 
(massa yoki hajm birligidagi adsorbentning yuzasi) 
va adsorbent g'ovaklarining o'lchamlari muhim 
ahamiyatiga ega. Bu ikkala kattalik bir-birlari bilan 
uzviy 
bog'langan. 
G'ovaklarning 
o'lchamlari 
qanchalik kichik bo'lsa, adsorbentning solishtirma 
yuzasi shunchalik katta bo'ladi. Bu holat adsorbent 
faolligini kuchaytiradi. Adsorbentning faolligi 
adsorbsiya 
jarayonining 
shart-sharoitlari 
(temperatura, bosim, adsorbtivning muhitdagi 
konsentratsiyasi)ga 
ham 
bog'liq 
bo'ladi. 
Temperaturaning kamayishi, bosimning ko'payishi 
(gaz va bug'lar uchun) va aralashmadagi kerakli component konsentratsiyasining 
ortishi bilan adsorbentning faolligi kuchayadi. Adsorbentlar zarracha ichidagi 
kapillar kanallarning kattaligiga qarab shartli ravishda radiuslari makrog`ovakli 
2x10
-7
m dan katta, oraliq g`ovaklariniki 1,5x10
-9
m dan (1÷2)x10
-7
m gacha, 
mikrog'ovaklilarniki esa 5x10
-10 
÷ 1x10
-9
m bo'ladi. 
Adsorbsiya jarayonining hususiyati adsorbent g`ovaklarining kattaligiga 
qarab xarakterlanadi. Makrog`ovakli adsorbentlarning solishtirma yuzasi kichik 
bo`lgani uchun bunday adsorbentning devorlarida jjuda kam miqdorda modda 
yutiladi. Makrog`ovakli adsorbentlarda yutilayotgan molekulalar ularning kanallari 
orqali uatiladi.
Oraliq g`ovakli adsorbentlarning yuzasida adsorbsiya jarayoni davomida 
yutilayotgan modda molekulalarining kattaligi g`ovak teshiklaridan kichik bo`lgani 
uchun yutilayotgan modda qatlami hosil bo`ladi.
Mikrog`ovakli 
adsorbentlarda 
teshiklarning 
kattaligi 
yutilayotgan 
molekulalarning kattaligiga teng bo`lib, adsorbsiya davomida mikrog`ovaklarni 
hajmlari yutilayotgan moddalar bilan to`ladi.
Adsorbentning yuzasida yutilayotgan modda molekulalarining soniga nisbati 
bir yoki ko`p molekulalar qatlami hosil bo`ladi. Bu jarayon 
mono
yoki 
polimolekulali
adsorbsiya deyiladi.
Sanoatda adsorbent sifatida aktivlangan ko`mir, qattiq g`ovaksimon 
moddalar, silikogel, selyuloza, seolilar, tuproq jinslari, ion almashinuvshi sun`iy 
smolalar (ionitlar) ishlatiladi. 
Adsorbentlarning yana bir muhim xususiyati shundaki, bu uning yutish 
qobiliyati yoki faolligidir. Adsorbent faolligi uning birlik massasi yoki hajmida 
komponent yutish miqdori bilan belgilanadi. Yutish qobiliyati 2 xil, ya’ni statik va 
dinamik bo‘ladi. Adsorbentning statik yutish qobiliyati massa yoki hajm birligida 

---

12 
maksimal miqdorda modda yutishi bilan belgilanadi. Dinamik yutish qobiliyati esa 
adsorbent orqali adsorbtiv o‘tkazish yo‘li bilan aniqlanadi. 
Adsorbentlarning komponent yutish qobiliyati harorat, bosim va 
yutilayotgan modda konsentratsiyasiga bog‘liq. Ushbu sharoitlarda adsorbentning 
maksimal yutish qobiliyati muvozanat faolligi deb nomlanadi. 
Adsorbentlar zichligi, ekvivalent diametri, mustahkamligi, granulometrik 
tarkibi, solishtirma yuza kabi xossalari bilan xarakterlanadi. Sanoatda ko`pincha 
granula (2÷7 mm) ko‘rinishidagi yoki o‘lchamlari 50÷200 mkm bo‘lgan 
kukunsimon adsorbentlardan foydalaniladi.