Кимё-технология факултети кимёвий технология

Atmosferada ba’zi bir zararli moddalar konsentratsiyasining 
me’yoriy darajasi 
(MDK mg/m
3
hisobida)
 
MODDALAR 
BIR 
MARTALIK 
ME`YORI 
O`RTACHA 
SUTKALIK 
ME`YORI 
I/CH 
KORXONASIDAGI 
ME`YORI 
Ammiak 
0.2 
0.2 
20 
Atsetaldegid 
0.1 
0.1 
5.0 
Atseton 
0.35 
0.35 
200.0 
Geksaxloran 
0.03 
0.03 
0.1 
Ksilollar 
0.2 
0.2 
50.0 
Fenol 
0.01 
0.01 
50.0 
Metanol 
1.0 
0.5 
5.0 
Uglerod (II) oksid 
(CO) 
3.0 
1.0 
20.0 
Azot 
oksidlari 
(N
2
O
5 
ga 
hisoblanganda) 
0.085 
0.085 
5.0 
Formaldegid 
0.035 
0.012 
0.15 
Simob (bug`lari) 
0.0003 
0.0003 
0.01 
Vodorod sulfid 
0.008 
0.008 
10.0 
Uglerod sulfid 
0.03 
0.005 
10.0 
Oltingugrt 
(IV) 
oksid
0.03 
0.005 
10.0 
Vodorod xlorid 
0.2 
0.2 
50.0 
Uglerod 
(IV) 
xlorid 
4.0 
2.0 
20.0 
Sanoat va transportning rivojlanib borishi natijasida kislorod sarfi kun sayin 
ortib bormoqda. Kislorodni iste’mol qiluvchi manbalar avtomobil va 
samalyotlardir. Hozirgi kunda dunyoda 700 mln dan ortiq avtomobillar bor. 
Ularning soni har yili aholi o‘sishiga nisbatan 5 marta tezroq o‘smoqda. Hozirgi 
zamon reaktiv samolyotining bittasi Amerikadan Yevropagacha uchib kelganda 
50—1001. gacha kislorodni yoqilg‘ini yonishi uchun sarflaydi. Shuncha miqdor 
kislorodni bir 

---

26 
kunda 10 ming gektar o‘rmon ishlab chiqaradi. Mutaxassis olimlaming hisoblariga 
qaraganda, hozirgi paytda sayyoramizdagi o‘simliklar chiqaradigan kislorodning 
10—25 % turli yoqilg‘ilarning yonishi uchun sarflanmoqda. 0‘rmon zaxiralarining 
kamayib borayotganligi, suvning ifloslanishi sababli suvo‘tlari chiqaradigan 
kislorod miqdorining kamayib ketayotganligi atmosfera kislorodi miqdorining 
kamayishiga olib kelmoqda. 
Kislorod zaxiralaridan foydalanish ortib borishi, ekvivalent miqdorida 
atmosferada C02 ning ko'payib ketishiga sabab bo'lmoqda. BMT ma’lumotlariga 
qaraganda, keyingi yuz yil ichida Yer atmosferasida C0
2
ning miqdori 10—15 % 
oshgan. Ya’ni 400 mlrd.t.ga yetgan. Bir yilda atmosferaga 270 mln.t. C0
2
, 60 mln.t 
dan ko‘p azot oksidlari, 70 mln.t. uglevodorodlar chiqarib tashlanmoqda. 
Atmosferada C0
2 
ning miqdori ortishi natijasida yorug‘lik energiyasi issiqlik 
energiyasiga aylanadi va pamik effekti deb ataladigan holat yuzaga kelishi 
mumkin, deb hisoblanmoqda. Ob-havo bo'yicha xalqaro konfirensiyaning bergan 
ma’lumotlariga ko'ra C0
2
miqdorining ortishi Yer shari haroratining 1,5—3°C ga 
oshirishi mumkin. Yer yuzasining bunday isishi qutbdagi muzliklami beto'xtov 
erishiga va dunyo okeanlari sathini 4—8 m gacha ko'tarilishiga olib keladi. Bu o‘z 
navbatida quruqlikni butunlay suv bosishiga olib kelishi mumkin. 
Atmosferani zaharlovchi asosiy manbalardan biri bu avtomobil va 
samolyotlardir. Bir avtomobil bir yilda o‘rtacha 800 kg dan ko'proq zaharli 
uglovodorodlar, 40 kg azot oksidlari, 200 kg aldegidlar, anchagina CO (50 ot 
kuchiga ega bo‘lgan 1 avtomobil 1 daqiqada 60 litr CO chiqaradi), 3,4 benzpiren, 
qo‘rg‘oshin oksidlari, oltingugurtli birikmalar qurum va boshqa ko‘pgina 
toksillarni atmosferaga chiqarib tashlaydi. 
Kimyo sanoati ham atmosferani ifloslantirmoqda. Kimyo sanoati asosan azot 
oksidlari, oltingugurt oksidlari, uglevodorodlar, galogenlar va boshqalami 
atmosferaga ko‘plab chiqarib tashlamoqda. Atmosfera havosida hozirgi paytda 900 
mln.t. dan ko‘proq doimiy ravishda ifloslantiruvchi moddalar mavjud. 
Atmosferaga tushuvchi zararli aralashmalar 2 guruhga bo‘linadi. 
1. Muallaq zarrachalar (aerozollar), chang, tutun va tumanlar. 
Tutun — ichida qattiq modda — zarrachalar bo‘lgan gazlar aralashmasidan 
iborat sistema. Tuman — ichida suyuqlik tomchilari bo‘lgan gazlar aralashmasidan 
iborat sistemadir. 
2. Gazsimon va bug‘simon moddalar.
Birinchi guruhga anorganik va organik moddalaming qattiq muallaq osilib 
turuvchi zarrachalari hamda turli korxonalarda puflab atmosferaga chiqarib 
tashlanuvchi gazlar bilan hamda ventilyatsiya sistemalaridan chiqqan suyuqlikni 
mayda tomchi va zarrachalari kiradi. Anorganik changlar sanoatda metallarning 
rudalaridan ajratib olishda, alyumosilikatlami turli mineral tuzlami, qayta 
ishlaganda, o‘g‘itlar, karbitlar, sement va boshqa ko‘pgini anorganik moddalami 
ishlab chiqarishda hosil bo‘ladi. Ko‘mir slanets, torf, yog‘och, saja, rezina asfalt 
kabilami changsimon zarrachalari o‘simliklami himoya qiluvchi vositalaming 
aerozollari va boshqalar organik modda zarrachalaridir. Tumanlami esa, kislotalar 
va ulaming angidridlari havodagi suv bug'larida erib hosil qiladi. Yana neftni 

---

27 
qayta ishlash sanoati, transport, qishloq xo‘jalik aviatsiyasi kabilar atmosferaga 
chiqarib tashlaydigan og‘ir suyuq qoldiq va chiqindilar ham tumanlar hosil qiladi.