Кийимни моделлаштириш ва бадиий безаш

Антропометрик ўлчам белгилари ўзгарувчанлиги қонуниятлари
Кийим деталлари андазалари ўлчамларининг ўзгариши типик гавда тузилишли фигуралар ўлчам белгиларининг ўзгариши билан боғлиқ. Шунинг учун градацияда кийим деталлари ўлчамларини аниқлаш қоидалари асосида етакчи ўлчам белгилари ўзгаришига қараб гавда бўйсунган ўлчам белгилари ўзгариши қонуниятлари ётиши керак. Етакчи белгилар қийматлари ихтиёрий танланса, бўйсунган белгилар қийматлари етакчи белгиларга қараб кўплик регрессияси тенгламалари бўйича ҳисобланади.
Бўйсунган ўлчам белгиларининг айлана ўзгаришлари (бир бўйнинг ўзида) билан регрессив боғланганлиги натижасида нафақат кўндаланг, балки бўйлама ўлчам белгилари ўзгариши рўй беради. Ва аксинча, бўй ўзгариши билан (бир хил кўкрак айланасида) нафақат бўйлама, балки кўндаланг ўлчам белгилари ҳам ўзгаради.
Бу қонуниятларни ҳисобга олган ҳолда кийим деталлари андазаларининг ўлчамлар бўйича градациясида (бир хил бўйда) деталлар чизиқли ўлчамлари ҳам кўндаланг, ҳам бўйлама йўналишларда ўзгаради. Бунинг натижасида конструктив нуқталар томонлари кўндаланг ва бўйлама ўстиришлар катталиклари билан аниқланувчи тўғрибурчак диагонали бўйича силжийди.
Кийим деталлари андазаларини бўйлар бўйича оширишда (бир хил кўкрак айланасида) деталлар баъзи чизиқли ўлчамлари фақат бўйлама йўналишда ўзгаради, чунки кўндаланг ўсишлар нисбатан кичик катталикда бўлади.


Градация асосий принциплари ва усуллари
Мавжуд градация тизимларида андаза контурлари ўзгариши жараёнида қуйидаги принципларга риоя этилади:
- эркаклар, аёллар, ўғиллар ва қиз болалар учун кийим деталлари андазалари градациясида ягона қоидалардан фойдаланиш;
- андазалар градацияси учун бошланғич чизиқларнинг ягона жойлашуви;
- конструктив нуқталар силжиш катталикларини ҳисоблаш ягона усули;
- ҳар бир ажратилган ўлчамлар гуруҳчасида дастлабки база ўлчамига нисбатан конструктив нуқталар силжиш катталикларининг доимийлиги;
- андазаларнинг қўл ва автоматлаштирилган тартибларида градацияси учун маълумот вамеъёрий-техник ҳужжатлар тақдим этишнинг ягона кўриниши.
Градация жараёни назарияси ҳали етарлича ишлаб чиқилмаган, шунинг учун амалиётда унинг турли усуллари қўлланади.
Андазалар градациясининг бир неча усуллари маълум: нурли, пропорционал-ҳисоблаш, гуруҳлаш (1.125-расм). Бу усулларда конструктив нуқталар силжиши катталиги ҳисоблаш ва график усуллар билан аниқланади (график тузилишлар йўли билан).

1.125-расм. Андазалар градацияси усуллари:
а – нурли; б – пропорционал-ҳисоблаш; в - гуруҳлаш

Нурли услуб моҳияти шундаки, (марказ) муайян нуқтасидан детал конструктив нуқталари орқали тўғри чизиқлар (нурлар) ўтказилади. Детал контуридан бу нурлар бўйлаб ўстиришлар катталиклари жойлаштирилади (1.125-расм, а). Нурли услуб ўлчамлар ўстирилиши радиал йўналишда рўй берувчи бош кийимлар алоҳида деталлари ва корсет маҳсулотлар андазаси градациясида фойдаланиши мумкин.

Тикувчилик саноатида градация пропорционал-ҳисоблаш усули кўпроқ ейилишга эга.
Бу усулда ўстиришлар катталиклари бўйсунган ўлчам белгилари ўзгарувчанлиги асосида ҳисобланади ва градация бошланғич чизиқларидан конструктив нуқталар ҳолатига мос ўрнатилади.
Пропорционал-ҳисоблаш усулида нуқталар силжиши градация чизиқларига нисбатан конструктив нуқтага мос келувчи масофага пропорционал аниқланади, бунда асосий конструктив чизиқлар бўйича бошланғич ўстиришлар ўрнатилган катталикларидан фойдаланилади. Пропорционал-ҳисоблаш усули конструкцияси типиклардан, яъни бўртмалар, кокеткалар, пардозловчи чоклар чизиғи нуқталаридан, фарқ қилувчи деталлар нуқталари силжиш катталикларини аниқлаш учун ҳам қўлланади.
Гуруҳлаш усули андазалар икки тўпламининг қўшилишини кўзда тутади (ўрта ва у билан қўшни ёки ўрта ва чекка ўлчамлар). Қўшилган андазаларда бир номланишли конструктив нуқталар тўғри чизиқлар билан бирлаштирилади ва оралиқ ўлчамлар сонига мос келувчи қисмлар сонига бўлинади. Бир қисмни горизонтал ва вертикал силжишларга тақсимланади. Бу усул мураккаб бичимлар андазалари градацияси нотипик схемалари конструктив нуқталарида ўстиришлар катталикларни топиш учун бошланғич каби фойдаланилади (1.125-расм, в).