Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектлари фаолиятининг аҳоли фаровонлигини оширишдаги аҳамияти

Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик соҳасидаги корхоналар сони (фермер хўжаликларисиз)

	Рўйхатга олинган			Фаолият юритаётган			Фаолият юритмаётган			Фаолияти тугатилган			Янгидан ташкил қилинган
	1.01.2012	1.01.2013	1.01.2012		1.01.2013	1.01.2012		1.01.2013	2011 йилнинг январь- декабр ойларида		2012 йилнинг январь- декабр ойларида	2011 йилнинг январь- декабр ойларида		2012 йилнинг январь- декабр ойларида
Республика бўйича	246441	248580	218921		219406	27520		29174	20432		19994	35036		23271
Қорақалпоғистон Республикаси	11395	11733	9784		10146	1611		1587	997		1708	2123		2006
Вилоятлар:
Андижон	21225	22204	19814		20687	1411		1517	726		830	2601		1717
Бухоро	14038	13262	11899		10623	2139		2639	1765		1261	1831		1187
Жиззах	7723	7899	7153		6995	570		904	567		576	1555		774
Қашқадарё	48618	48896	44469		45015	4149		3881	1495		1794	5369		2009
Навоий	6617	6776	6181		6236	436		540	523		486	967		628
Наманган	14469	14835	11279		11793	3190		3042	803		904	2112		1262
Самарқанд	14890	13613	13155		11766	1735		1847	2132		2134	2219		1478
Сурхандарё	11790	11810	9297		8453	2493		3357	1292		914	1612		918
Сирдарё	6450	6549	5892		5732	558		817	758		596	1123		693
Тошкент	20278	21461	18141		19222	2137		2239	990		1020	3117		2263
Фарғона	20301	20468	17679		18053	2622		2415	1502		1716	2641		1789
Хоразм	11232	10501	9874		9847	1358		654	1792		1513	1225		731
Тошкент ш.	37415	38573	34304		34838	3111		3735	5090		4542	6541		5816

Кичик тадбиркорлик (бизнес) нинг иқтисодиёт ва унинг асосий тармоқларидаги улуши¹
(фоиз ҳисобида)

	2000 й.	2001 й.	2002 й.	2003 й.	2004 й.	2005 й.	2006 й.	2007 й.	2008 й.	2009 й.	2010 й.	2011й.	2012й.
ЯИМ	31,0	33,8	34,6	35,0	35,6	38,2	42,1	45,7	48,2	50,1	52,5	54,0	54,6
Саноат	12,9	12,5	15,4	10,8	11,0	10,0	10,9	13,2	14,6	17,9	18,8	21,0^2)	22,2
Қишлоқ хўжалиги	73,6	74,5	74,9	78,1	81,1	85,7	93,9	97,5	97,8	97,9	97,8	97,9	98,0
Инвестиция	15,4	13,4	16,3	15,0	18,8	24,0	26,5	23,7	24,6	23,7	28,5	33,0^2)	35,2
Қурилиш	38,4	40,4	42,0	39,9	49,6	50,9	52,1	55,4	58,4	42,4	53,1	69,0^2)	70,7
Савдо	42,5	42,5	39,6	42,4	42,3	43,7	45,7	48,2	48,1	47,8	50,3	47,2^2)	45,3
Пуллик хизматлар	37,0	39,4	40,1	45,3	47,9	52,5	50,8	50,1	48,5	46,9	47,0	46,5^2)	44,7
Жами хизматлар	х	х	х	х	х	х	х	44,1	44,2	44,1	45,7	46,1	46,0
Юк ташиш	6,7	8,3	12,0	14,7	19,7	24,6	27,2	34,7	38,1	39,5	41,6	43,2	45,6
Юк айланмаси	25,8	31,2	37,2	45,8	54,1	59,7	64,7	70,4	74,6	73,1	76,6	78,9	81,4
Йўловчи ташиш	30,0	34,6	39,5	48,3	57,6	65,7	69,4	75,7	78,4	78,8	79,4	81,8	83,4
Йўловчи айланмаси	44,0	49,5	54,7	63,4	71,9	77,8	80,4	84,8	84,5	82,9	84,7	87,0	87,8
Экспорт	10,2	9,3	7,5	7,3	7,3	6,0	10,7	14,8	12,4	14,6	13,7	18,8	15,8
Импорт	27,4	26,9	24,9	33,7	32,7	33,7	34,0	32,0	35,7	42,5	35,8	32,5^2)	37,6

¹ Жадвал давлат статистика қўмитаси маълумотлари асосида тайёрланган (фермер хўжаликларисиз).
Жадвал маълумотларидан кўриниб турибдики, 2013 йилнинг 01 январ ҳолатига рўйхатга олинган кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектлари сони 248580 тани ташкил қилиб, ўтган йилнинг шу даврига нисбатан 2139 тага кўпайган. Ёки уларнинг сонини тармоқлар бўйича кўриб чиқсак, савдо ва умумий овқатланиш билан шуғулланувчи кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектлари сони 76468 тани ёки 30 фоиздан ортиқ қисмини ташкил қилади.
Умуман, жаҳон амалиёти ҳам кўрсатдики, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик соҳасини ривожлантириш нафақат аҳолининг фаровонлигини оширишга, балки мамлакатда ялпи ишлаб чиқаришнинг барқарор ўсишига, ресурслар бандлилигининг ортишига, аҳолининг иш билан таъмиланганлиги даражасининг ортишига ўзининг муносиб ҳиссасини қўша олади.

2. БОБ. ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДА АҲОЛИ ФАРОВОНЛИГИНИ ОШИРИШДА ТИЖОРАТ БАНКЛАРИНИНГ АҲАМИЯТИ ВА ТАҲЛИЛИ

1. 
   Тижорат банкларининг аҳоли фаровонлиги билан боғлиқ ижтимоий-иқтисодий муаммоларни ҳал этишдаги аҳамияти
   

Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субьектларининг аҳоли фаровонлиги билан боғлиқ иқтисодий - ижтимоий муаммоларни ҳал этишдаги ахамияти каттадир. Албатта бу аҳамиятни изоҳлаш лозим. Бизга маълумки, Президентимиз И.А.Каримов 2009 йилни “Қишлоқ тараққиёти ва фаровонлиги” йили деб эълон қилган ва бу йилда бажарилаётган бир қанча ишлар устивор вазифа сифатида белгилаб олинган эди. Мазкур йилда қишлоқ турмуш сифатини ва қиёфасини тубдан яхшилаш, қишлоқ жойларда ижтимоий ва ишлаб чиқариш инфратузилмасини жадал ривожлантириш, мулкдорнинг, тадбиркорлик ва кичик бизнеснинг мақоми ўрни ва аҳамиятини тубдан қайта кўриб чиқиш ва ривожлантиришни қўллаб қуватлашга йўналтирилган узоқ муддатли чора-тадбирлар кенг комплекснинг амалга оширилиши, 2009 йилда мамлакатни ижтимоий иқтисодий ривожлантириш дастурининг энг муҳум устувор вазифалари сифатида қабул қилинди. 2011 йилда эса бу соҳанинг аҳамиятини янада ортиши сабабли ҳам мазкур йил «Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик йили» деб эълон қилинди.
Мулкдорларнинг ўрта синфини шакллантириш, ички бозорни рақобатбардош ва сифатли маҳсулотлар билан тўлдириш, янги иш ўринлари яратиш ва шу асосда аҳоли даромадларини кўпайтириш ва фаровонлигини оширишнинг муҳим омили, мамлакат тараққиёти йўлидаги фаол ҳаракатлантирувчи куч сифатида кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни янада ривожлантириш учун қулай шарт-шароитларни яратиш бўйича аниқ мақсадга йўналтирилган кенг чора-тадбирлар комплексини амалга ошириш
мақсадида «Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик йили» Давлат дастури
ишлаб чиқилди.
Бу дастурда мамлакатимиз ва унинг ҳудудларида янада қулай бизнес- муҳит яратиш, хусусий мулкчиликнинг устуворлигини мустаҳкамлашга йўналтирилган қонун ҳужжатларини такомиллаштириш ва бу борада ишончли кафолатларни таъминлаш, тадбиркорликка кўпроқ эркинлик бериш, давлатнинг бошқарув функциялари ва рухсат берувчи нормаларни қисқартириш, бюрократик тўсиқ ва ғовларни олиб ташлаш, кичик бизнес субъектларининг молия-кредит ва хом ашё ресурсларидан, улар ишлаб чиқарадиган маҳсулотларга давлат буюртмалари берилишидан кенг фойдаланишини таъминлайдиган бозор воситалари ва механизмларини татбиқ этиш, давлат ва назорат органларининг тадбиркорлик субъектлари молия-хўжалик фаолиятига аралашувини кескин қисқартириш, кичик корхоналар ташкил қилиш ҳамда кичик корхоналар ва тадбиркорларни рўйхатдан ўтказиш тартиб-қоидаларини янада соддалаштириш, кичик бизнес соҳасига хизмат қилувчи объектларни қуриш ва уларни муҳандислик- коммуникация тармоқларига улаш, нотураржой хоналари ва зарур ер участкаларини ажратиб бериш борасидаги масалаларни ҳал этиш бўйича аниқ чора-тадбирларни қабул қилиш, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик соҳаси учун солиқ ва бошқа тўловлар бўйича янада қулай шарт-шароитлар яратиш, имтиёз ва преференциялар бериш, ҳисоботлар тизими ҳамда молия, солиқ ва статистика органларига ҳисоботлар топшириш механизмини такомиллаштириш ва унификациялаш, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектларига кредитлар бериш механизмини янада такомиллаштириш ва уларнинг ҳажмини ошириш, биринчи навбатда, инвестиция мақсадларига, бошланғич сармояни шакллантиришга кредитлар ажратиш, ишлаб чиқаришни модернизация қилиш ҳамда технологик янгилаш учун ўрта ва узоқ муддатли кредитлар бериш, кичик бизнесни ривожлантиришга хорижий инвестицияларни, авваламбор, ҳалқаро молия институтларининг кредитларини ҳамда тўғридан-тўғри инвестицияларни
кенг жалб этиш ва йўналтириш, саноат тармоқларида кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожлантириш ҳамда юқори технологияга асосланган замонавий ишлаб чиқаришларни ташкил этиш учун кенг имкониятлар яратиш кўзда тутилган.
Шунингдек, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектлари томонидан ишлаб чиқаришга инновацион технологиялар жорий этилишини рағбатлантириш, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектларининг ташқи иқтисодий фаолиятдаги иштирокини кенгайтириш масалаларини тубдан ҳал этиш, уларнинг экспорт салоҳиятини оширишга, экспортга мўлжалланган маҳсулотини жаҳон ва минтақавий бозорларга олиб чиқишга кўмаклашиш, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектларини ахборот билан таъминлаш, шунингдек, кадрлар тайёрлаш, қайта тайёрлаш ва малакасини ошириш масалаларида уларга консультатив кўмак бериш тизимини янада ривожлантириш мақсад қилиб белгиланган. Албатта бу тадбирларнинг аҳоли фаровонлиги билан боғлиқ иқтисодий- ижтимоий муаммоларни ҳал этишдаги аҳамияти каттадир. Шунинг учун ҳам Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2010 йил 14 декабрдаги Ф-3539- сон фармойишига мувофиқ тузилган Республика комиссияси зиммасига
«Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик йили» Давлат дастурининг бажарилишини ташкил этиш ва унинг мониторингини олиб бориш вазифаси, Қорақалпоғистон Республикаси ва вилоятларда Қорақалпоғистон Республикаси Вазирлар Кенгаши Раиси ва вилоятлар ҳокимлари бошчилигида тегишли ҳудудий комиссиялар ташкил этилиши, уларнинг зиммасига Дастурда кўзда тутилган тадбирлар республика ҳудудларида белгиланган муддатларда сўзсиз ва сифатли амалга оширилиши учун шахсий жавобгарлик юклатилди. Бу масалаларни амалга оширишда тадбиркорларнинг ўз ишини очиши билан боғлиқ масалаларда содир бўлаётган аниқ ўзгаришларга, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектларининг муҳандислик-коммуникация тармоқлари – энергия ва газ
таъминоти, сув ва иссиқлик таъминоти ҳамда бошқа тармоқларга уланиши бўйича шарт-шароитларнинг яхшиланиши ва муддатлари қисқартирилишига, тадбиркорлик субъектларига ер участкалари, шунингдек, нотураржой хоналар ажратиб бериш билан боғлиқ ҳолат қанчалик яхшиланганига, кичик бизнес субъектлари фаолиятини текшириш ва бошқа ортиқча чеклашларни, давлат ва назорат органларининг тадбиркорлар молия-хўжалик фаолиятига аралашувини қисқартириш борасидаги ишларнинг аҳволи қай тарзда ўзгараётганига, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектларига тижорат банклари томонидан кредитлар ажратилиши билан боғлиқ ишларнинг аҳволи қанчалик ўзгарганига алоҳида эътибор қаратилиши лозимлиги таъкидланган. Бу масаланинг аҳамияти катта эканлиги нафақат республика миқёсида, балки Қорақалпоғистон Республикаси Вазирлар Кенгаши, вилоятлар ва Тошкент шаҳар ҳокимликлари, бошқа ташкилотлар томонидан ҳар бир вазирлик ва идора, минтақа, шаҳар, туман ва аҳоли пункти бўйича «Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик йили»нинг ҳудудий ва тармоқ дастурлари ишлаб чиқилиши ҳамда қабул қилинишида ҳам ўз ифодасини топди.
Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектлари томонидан ишлаб чиқарилаётган маҳсулотлар нафақат мамлакатимиз аҳолисини истеъмолини қондириш билан чекланиб қолади, балки уни четга чиқариш асосида валюта тушумларини ошириш, тушган валюталар ҳисобига аҳолининг четдан келтириладиган бошқа турдаги маҳсулотларга эҳтиёжини қондириш имконини беради. Шу сабабдан ҳам мазкур дастурда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектлари томонидан ишлаб чиқарилаётган маҳсулотлар экспорти ҳажми ўсишига муҳим аҳамият берилгани ҳолда Ўзбекистон Республикаси Давлат статистика қўмитаси Иқтисодиёт вазирлиги, Ташқи иқтисодий алоқалар, инвестициялар ва савдо вазирлиги, Давлат божхона қўмитаси билан биргаликда товарлар ва хизматлар экспорти ҳамда импорти бўйича статистик ҳисобот шаклларига кичик бизнес ва
хусусий тадбиркорлик субъектлари томонидан ишлаб чиқарилган товарлар ҳамда кўрсатилган хизматлар экспорти кўрсаткичлари бўйича алоҳида бўлим киритиши ва ҳар чоракда Вазирлар Маҳкамасига кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектлари томонидан ишлаб чиқарилган товарлар ва кўрсатилган хизматлар экспорти ҳажмлари ҳамда таркиби тўғрисидаги ҳисоботни тақдим этиб бориши лозимлиги кўрсатиб ўтилган. Мазкур дастурда белгиланган чора-тадбирларнинг амалга оширилиши натижасида 2012 йилида янги иш ўринлари ташкил этиш орқали аҳоли бандлигини таъминлаш масаласи ҳал қилинди. Ҳудудий бандлик дастурларининг амалга оширилиши натижасида яратилган 1 миллионга яқин иш ўрнининг 68 фоизидан кўпроғи қишлоқ жойларда ташкил этилди. Таъкидлаш жоизки, янги иш ўринларининг 64 фоизидан ортиғи кичик бизнес, хусусий тадбиркорлик ва фермерлик ривожини рағбатлантиришни янада кучайтириш, хусусан, уларга янги имтиёз ва преференциялар бериш, 28 фоизидан зиёди эса янги корхоналар ташкил этиш, касаначиликнинг турли шаклларини кенгайтириш ҳисобидан яратилди. Бундан ташқари, кичик бизнеснинг иш билан банд аҳоли даромадини шакллантиришдаги улуши 70 % фоиздан ортиғини ташкил этмоқда. Аҳолининг фаровонлик даражаси кўп жиҳатдан уй хўжаликларининг жамғарилган активлари ва оилаларнинг жорий даромадларига боғлиқ бўлади. Ўзбекистон учун оилаларнинг 98 фоизи жорий моддий ҳолатидан қатъий назар, ўзларининг хусусий мулкида шахсий турар- жойларига эга. Оилаларнинг катта қисми, жумладан, қишлоқ жойларида жойлашган кам таъминланган аҳолининг катта қисми эса – 96,7 фоизи, қишлоқ хўжалик маҳсулотлари етиштириш ёки кичик тадбиркорлик фаолиятини юритиш мумкин бўлган, мерос қилиб қолдириладиган томорқа ерларига эга.
Юқорида келтирилган маълумотлар кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субьектлари аҳоли фаровонлиги билан боғлиқ иқтисодий- ижтимоий муаммоларни ҳал этишда муҳим аҳамиятга эга эканлигини кўрсатади.

2.