Keys texnologiya

Gipofiz usmalari

A. Bosh miya usmalari orasida gipofiz usmalari uchinchi urinda turadi (39 rasm). Gistologik tuzilishiga kura gipofiz adenomalari uchta asosiy guruxga bulinadi: eozinofil (atsidofil, xromofob va bazofil. Bundan tashkari aralash tabiyatli adenomalar, anaplastik-xavflilin belgilari bulgan adenomalar va adenokartsinomalar uchraydi. Klinik amalietda kuprok xronofob, kamrok eozinofiladenomalar uchraydi. Barga gipofiz usmalari uchun xos umumiy belgilarga turi egarini uzgarishi va kuruv funktsiyasini buzilishi kirga, spetsifik belgi bulib xar bir adenoma shakli uchun uziga xos endokrin almashinuvchi buzilishi xisoblanadi. Bahzan uzok yillargaga guziluvchi boshlangich davrida egar ichidan usuvchi adenoma aellarda amenorrya, erkaklarda jinsiy mayyani pasayishi kurinishidagi endokrin almashinuvni buzilishlarini yuzaga keltiradi. Turk egari bir tegida asta-senin kattalashadi. Boshlangich davrida odatda kurishni buzilishi bulmaydi. Keyinchali endosellyar usmani usishi tufayli turk egari bushligi kattalashadi va kraniogrammalarda yaxshi kurinuvchi «balonimon» egar (kirish kiyamini kengayishi bilan) – xam buladi. Usmani yukoriga usishi natijasida turk egari diafragmasini yukoriga kutaradi va egarni yen kismlarini tashkil etuvchi miya kattik pardasini kengaytiradiyu Buning natijasida difragmada va kattik pardada joylashgan nerv oxirlini tayerlanadi va burun suyaklariga, peshona va chakkaga uzatiluvchi bosh ogrigi paydo buladi. Kupincha bemorlar kasallikni ikkinchi boskichida ( oftalmalogik) usma tuguni egar chegarasidan chikib, xiazmani va kuruv nervini sikib senin rivojlanuvchi kurishni posayishi, bitemporal gemianopsik belgilari paydo bulganda vrachga murojat kilishadi. Bunda kuz tuliba kuruv nervini birlamchi atrofiyasi kuzatiladi.
Usmani endo-suprosellyar bir teshikda usishida xiazma pastga sikiladi, yukoriga va bir oz orkoga silniydi. Usmani suprosellyar useni variantida u yukoriga, yeki yukoriga oldinga, yeki yukoriga orkoga usishi kuzatiladi. Bu xolatlarda mavjud simptomtikaga kushimchi yangi simptomlar kushiladi, bular peshona bunagi bazal kismlari, uchinchi koringa tubi, gipotalamik soxa va miya oeklarni zararlanishidan paydo buladi.
Bazal tsisternalar xam boshimishi mumkin, bunda ular yukoriga yeki yukori va orkaga siyaniydi. Usmani bir xil bir tamonlama yukkalashadi va usma diafragmani-yukkalashgan kilindan utib xuddi bir tomonlama suproillyar usgancha uxshab kalodi va kuruv nervlari va xiazmani tomonlama ezodi. Bunday xollarda zararlangan tomonda kurish keskin posyib amovrazgaga boradi, kurish maydoni esa tomporal gemianopsiya bilan birga nazal gemoinopsiya kurilishida xam buzilishi mumkin. Usma usishini 3-bolkigida uning uygamlari juda kattalashadi, u xiazma va kuruv nervini shungalik boladiki, butunlay kurlinna sabob buladi. Kuz xarakatlantiruvchi nervlarning funktsiyasini buzilishi, 3-koringa bushligi edilishi tufayli gipertenzion sindromlar, bosh miya gidrotsefaliyami xam kuzatilishi mumkin. Juda xam utkazib yuborilgan xollarda usma 3-koringa usib kiradi. Bunda suv, tuz, uglevod va almashinuvchi sikin buziladi, ushbu buziladi, yurak kon tomir faoliyati nafas faoliyati tukimalar trofikani xal buziladi. Bu oxirgi boskich nevrologik boskich deb ataladi.
B. Gipofiz eozinovil adenomalari.
Aellarda bir shuncha kuprok uchraydi (20 i.o.esh oralizida) eozinofil xujayralarni kupayishi va ular tomonidan gormonlar shulab chikarishni kuachyishi akromegaliya posalligini chakiradi.
Kasallik odatda sekin uzok yillar davoshida rivojlanadi bemorlarni 5-6 yil va undan xamnegrok vaktdan sung operativ davolashga olib keladi eng erta belgilarga bosh ogrigi va jinsiy funktsiyasni palayishipiradi. Erkaklarda jinsiy maylni posayishi aellarda amenoriya kuzatiladi. Kiyingalik xar xil darajadanofodolangan akromegaliya belgilari paydo buladi. Akromegaliyali bemorlarni tashki kurinishi uzgaradi paski jog, kosh usti bilari, burun, yublari kattalashadi. Bemorning oek va kuyilari kattalashib tez-tez oekkayimlarni va kul koplarini almashtirishga tugri keladi. Kasallikni kechki boskichlarida jinsiy organlar kaytar uzgarishlarga uchraydi, erkaklarda sokal va yunglarni usishi sekinlashib aellarniniga uxshab ketadi. Bahzon semirib ketish va kup terlash kuzatiladi.
Usma usishi natijasida turi egari bushligi bir tenisda kelgaydi. Egar tubi kuchrok chukurlashib sornoidal bushlikka tushadi, katta usmalarda umerman konturi umuman kurinlmasligi mumkin. Keyinchalik kurish funktsiyasinip bitemporal gemianopsiya kurinishidagi buzilishlari va kuruv nervini ikkilamchi atrofiyasi kuzatiladi.
V. Gipofiz xralofob adenomalari.
Kuprok erkaklarda (20-50 yesh orasida) uchraydi. Xramofob (bosh) xujayralarni kupayishi pipopituitarizm klinik shanzarasini beradi.
Bu kasallikning erta bimptomlari bulib eozinofil adenomalardagi kabi erkaklarda astasenik rivojlanuvchi impontentsiya va aellarda amenorreya kurinishidagi endokrin buzilishlar xisoblanadi. SHu bilan bir vaktad yeglarni kuprak bezlari, korikni pastki soxasi sol, va dumba soxalariga tuplanishi kurinishidagi semirish rivojlanadi. Erkaklarda soxal, kuyitikasti va kov soxasidagi yunglar siyronlashadi jinsiy organlar kaytar uzgarishlarga uchrashi kuzatiladi. Terisi yuntsa, ranglar, sorg rangli buladi. Erkaklarda bunday uzgarishldar natijasida aellarga uxizob petish yuz bera boshlaydi. Aellarda sut bulari gipopziesh buladiyu. Usmirlarda usishdan orkada kalish kuzatiladi. Boshka endokrin uzgarishlar ichida kuprok asosiy almashinuvchi pasayishi, konda xolesterinni kupayishi, buyrak usti bezlarini funktsiyasini pasayishi buning naijasida sutkalik siydik tarkibida 17-ketosteroidlarni ajralishini kamayishi kuzatiladi. Miya elektrolit, uglevod, suv almashinuvchini va termoregulyatsiyasini buzilishi kuzatiladi. Xranofob adenomalarida kurishini buzilishi eozinofil adenomalardagiga karaganda kuprok uchraydi. Kuruv maydonidagi buzilishlar juda turliga variantli bulib turliga tipdagi temporal gemianoleplar, bohzan markaziy spotalalar, (bir talonlamabni ikki talonlama) kurishida uchraydi.
SHunday kilib kasallikni boshlang davrida adinozo-genital distrofiya belgilarini rivojlanishi keyinchalik bitemporal gemianopsiyani kushilishi, turi egari bushligini kattalashishi kup xollarda gipofiz xranofob adenomasi diagnozini kuyish imnolini beradi.
G. Gipofiz bazofil adenomalari.
Kupincha yesh aellarda uchraydi. Erta davrda dismenoreya bilan amenorreya, arterial kon boshlini oshishi, yezlarni yuzda, buyinda, tanada tuplanishi va oek-kuplarda tuplanmasligi bilan ifodalanuvchi semirish kuzatiladi. Bemorlarni yuzi aysimon, tuk kizil rangli buladi. Kulda, oekda, yuzda tuplarni usishi (girsutizm) kuzatiladi. Korini postki kismilda va sonlarda chiziklar paydo bulib ular «siria graviclarumni eslatadi. Uykuni buzilishi», asteniya, tez gargash, paturiya, patdipsiya, konda kandni va xalsterinni mikdori oshishi kuzatiladi. Bohzan barmoklarda revmatoidga uxmash ogriklar buladi.

KRANIOFARINGIOMALAR

Kraniofaringiomalar yeki Ratke chuntagi usmalari tugma kasallik xisoblanadi. Ular xalkumorka devori shillik kavatining burtmasi (Ratke chuntagidan, embrional xujayralardan kelib chikadi. 1925 yil Kushing bu usmalar klinikasini baen kildi va ularga shu nomni berdi. Bosh miya usmalari ichida bular kam uchraydi.
Kasallikning belgilari xaetning turli davrlarida yuzaga kelishi mumkin, kupincha bolalik va usmirlik davrlarida paydo buladi.
Blastomoz jaraenni boshlanishiga olib keladigan saboblar xali aniklangan emos. Usma usini joyi bulib gipofiz kelib chikish yulining xamma soxasi bulishi mumkin. Kupincha kraniofaringiomalar kuyidagilardan kelib chikadi:

1. 
   3-korinchi tubining voronkasi soxasidagi diafragmal usti) epitelial xujayralar tuplanmasidan, usma bunda suprasellar usadi.
   
2. 
   Gipofiz oekchalarida joylasigan pastki xujayralar tuplanmasidan iborat (diafragma osti). Bu kraniofaringiomalar turk egari chegarasida (endosellar), turk egari ichida va tashkarisida joylashishi mumkin (intrasuprasellar).
   
3. 
   Sfenoidal bushlikdagi subsellar epitelial xujayralar tuplanmasidan iborat (intrasfenoidal).
   

Usmani usini yunalishi xar xil buladi: tugri yukoriga, 3-korincha tomonga, oldinga, orkaga, yen tomonga (parasellar), pastga (asosiy bushlik tomoni) bulishi mumkin. Kraniofaringiomalarga 3-korincha tomonga usini xususiyatli bulib, bunda ular 3-korincha bushligini tuldirib, yen korinchalarga xam utishi mumkin. Kraniofaringiomalar infilg’trativ usmaydi, ular kupncha atrofdagi miya tukimasini ezadi. Tuzilishi byicha kraniofaringiomalar bir yeki kup kamerali bulib, adaman tiod yeki kistoz uzgargan epidermoid usmalarga bulinadi.
Usmaning zich kismi, xamda kistoz kismi xar xil ulchamda buladi (3+3 sm dan 4+5 sm gacha). Usmaning kistoz kismidagi suyuklik 10 ml dan 80 ml gacha buladi. Kistadagi suyuklik chuziluvchan, dirildok, shillik yeki serozli xususiyatli buladi. Bu suyuklikning rangi kupgir, yashil-kupgir, jigarrang yeki sarik, kaxrabo rangida buladi. Unda kuplab xolestirik donagalari, eritrotsitlar, fibriklar, pegmentalr suzib yuradi. Kistadagi suyuklik krantofaringial usmani va gipofiz tukimasini kup yillik nekrozga uchragan kismidir. Kista atrofida glial tukima rivojlanib, uziga xos kapsula xosil kiladi. Kista davori kesmada kup kavatli tuzimigiga uga bulib, glial elementlar tutgan biriktiruvchi tukimadan iborat. CHukurrokda shilan tukimalar tutgan epitelial xujayralar kavati joylashgan, ularga oxak utirishi mumikn. Usma tukimalarida va kapsulasida oxakni tuplanishi kraniofaringiomalar uchun xususiyatli. Kasallikni klinik manzarasi oftalg’mologik, endokrinologik, nevrologik va rentgenologik simtomlar yigindisidan iborat. Bu simptomlar bemor yeshiga, usma lokalizatsiyasiga va yunalishiga, usma strukturasiga va usish tezmichiga boglik. Kraniofaringiomaning asosiy belgichi gipofiz funktsiyasining, tuberal soxaning funktsiyasini buzilishi bilan, kurishning buzilishi bilan va gidrotsefaliya bilan boglik. Bolalarda yetakchi simptom bulib gipertenzion-gidrotsefal sindrom, kattalarda esa kurish utkirligining va maydoning buzilishi xisoblanadi.