Keys texnologiya

Ushbu keys neyroxirurgiyadagi real vaziyatni aks ettiradi.


Keys mahlumotlarining manbasi:

1. Neyrotravmatologiya(kullanma)A.N.KONOVALOV-M-1998

2. Irger P.M.Neyroxirurgiya:kitob-1982
3. Romodanov A.P.,Mosiychuk N.M.rudyak K.E.-Neyroxirurgiya:kullanma-Kiev-1992
4. Xudayberdiev X.X. Asab kasalliklar jarroxligi,1999
5. Yumashev A.P.,Umurtka Osteoxondrozi M.1984
6. Livshits A.V.,Orka miya xirurgiyasi 1990
7. Umurtka pogonasi xirurgiyasi,M 1982 Lutsik A.A.,KRYuCHKOV V.V.
8. Vereo’agina G.A.,KT-DIAGNOSTIKA.
9. Gusev Konovalov A.N.,Nevrologiya va xirurgiya ,2000

10. WWW.ejbjs.org

WWW.jbjs org.uk
WWW.traumatic.ru
WWW.trauma.bd.ru
Tipologik belgilariga ko`ra keys xarakteristikasi
Ushbu keys kabinetli, syujetli kategoriyaga kiradi. U ҳajmli, strukturalangan. Bu keys – so`roq.
Didaktik maqsadlariga ko`ra keys treningli, o`sma bo`lgan real ҳolatda stimulyatsiyalovchi fikrlashga o`rgatadi.


I KEYS


Mavzuni asoslash
Gistologik tasnifi
Xar-xil printsiplarga asoslangan bir necha klassifikatsiyalar mavjud.
Nerv sistemasi usmalari, joylashishi, gistologik tuzimkunga kura tasniflanadi.
Katta odamlarda bosh miya usmalaridan kuyidagi gistologik organllari nisbaton kuprok uchraydi.

1. 
   Miya pardali va kon tomirlardan rivojlanuvchi usmalar.
   

A. Meningioma. Miya pardalaridan usadi va asosiy kismini

xavfsiz usmalar tashkil etadi senin usuvchi, miya tukimasidan yaxshi chegaralangan usma xirurgik olib tashlash uchun juda kuoay. Miyani xamshak kismilarida asosan supratentorial kismida uchraydi.
B.Angioretikuloma. Zontirilman kon tomir turi va kon
tomirlararo retikulyar tukimadan tuzilgan. Xavfsiz usma bulib miya tukimasidan yaxshi, chegaralangan, senin usuvchi, kupincha katta titali bushlik xosil kiladi. Kup xollarda miyagada joylashadi.

2. 
   Neyroeptodermal usmalar.
   

A. Astrotsitoma. Miya ichiga infilg’trativ usuvchi xavfsiz usma
kupincha katta niyatoz bushlik saklaydi. Katta yarim sharlar va miyagada uchraydi. Malignizatsiyalanishi mumkin.
B. Oligodendroglioma. Miya ichiga infilg’trativ usuvchi xavfsiz usma. Asosan urta yeshli odiamlarda uchrab katta yarim sharlarda joylashadi.
V. Mulg’tiform glioblastoma (spongioblastoma). Miya ichi xavfli, infilg’trativ tez usuvchi usma. Katta yeshdagim odamlarda, asosan katta yarim sharlarda uchraydi.
G. Meduloblastoma. Xavfli usma. Asosan miyagaja joylanib 4-koringani sikib kuyishi, unga usib terishi yeki ichini tuldirishi kuzatiladi. Likvor orkali metastazlanadi.
D. Ependimoma. Xavfsiz usma miya koringalari usvoridan usadi. Kupincha IV-korincha bahzan yen koringalar bushlikida tugun kurinishida joylashadi.
Ye. Pinealoma. Epifiz elementlaridan usuvchi usma. Kupincha bu usmani xavfli formasi uchraydi va pineoblastoma kani bilan yuritiladi.
J. Nevrinoma. Xavfsiz, kapsula bilan urlgan, sharsimon yeki oval shaklli bosh miya nervlari usmasi. Kalla ichi nevrinomalari kup xollarda VIII-juft nerv ildizidan ugib kuprik miyaga burgagida joymashadi.

3. 
   Gipofizar usmalar.
   

A. Gipofiz adenomasi. Gistologik tuzimidiga kura 3 asosiy guruxga ajratiladi: eozinofil (atsidofil), xromofob va bazofil. Bundan tushkari aralash sidenamalar, anaplastik malignizatsiya belgichi, va adenokardinomalar xam uchraydi. Klinik amalietda kupincha xroofob adenomalar, xam xollarda eozinofil adenomalar uchraydi. Katta yeshli odamlarda bosh miya usmalari orasida gipofiz usmalari 3-urinni egallaydi.
B.Kraniofaringioma. Tugma usma xisoblanib, embrional xujayralar tuplanida – gipofizar yul koldigidan rivojlanadi. Xalkum orka devori shillik kavati burtmasi – ratne chuptagidan kelib chikadi. Bosh miya usmalari orasida nisbatan xam uchraydi.

4. 
   Metastatik usmalar.
   

A. Usma ugagidan ichki organlarga (upka, jigar, jinsiy ahzolar, buyrak) mestastazlanish kuzatiladi. Kupincha katta seriyalishlar usmashadi mestastazlanadi.

MENINGIOMA (ARAXNOENDOTELIOMA)

Meningiomalar deb Gushing bosh miya va orka miya meningokon tomir usmalari guruxini atagan L.I.Smirnov araxnoidal pardadan kelib chikuvchi gistogenezi buyicha bir xil usmalarni ajratib ularni araxnoendoteliomalar debitaladi. Araxnoendoteliomalar supratentorial joylanuvchi xirurgi davo kuylaniluvchi uchmalar orasida 2-urinni egallaydi. Bu usmalar birinish joyiga kura guruxlarga ajratiladi.

A. Parasaggital araxnoendoteliomalar.
Bu usmalar katta yarim sharlar konveksital yuzalida toylashuvchi yukoriga buylama sinus soxasidagi kattik pardadan rivojlanadi 45-55 yeshdagi aellar va erkaklarda teng chastotada uchraydi. SHarsimon shaklga ega. Usma miya pardalari arteriyalari tarmoklari bilan kon bilan tohminlanadi. Kon yukori buylama sinus orkali okib ketadi. Agar usma yukori buylama sinusga yakin joylashga sinusni kilman yeki tulik obturatsiya kilib kuyishi mumkin. Bunday xollarda kollateral va venoz kol siylanish rivojlanadi. Parasaggital araxnoendoteliomalar kupincha bir bahzan yekki tomonlama buladi. 2 tomonlama bulganda usma uroksiman usikka usib kirib defekt xosil kiladi. Usma suekka xam usib kirishi mumkin (sarkomatoz araxnoendotelioma).
Usma usganda yuzaga keladigan simptomlar 3 guruxga bulinadi.

1. 
   Usma miyaga tegib turgan kishiga bevosita tohsir natijasida rivojlanuvchi simptomlar.
   
2. 
   Usma tohsirida silnish natijasida yuzaga keluvchi.
   
3. 
   Kalla ichi boshmi oshishi simptomlari.
   

Araxnoendoteliomalar senin usishi kompensator mexanizmlarni rivojlanishiga sharoit yaratadi. SHuning uchun bu simptomlar usma katta ulgamga yetganda yuzaga keladi. Likvor okimi tsirkulyatsiyasi buzilishi xam kechrok yuzaga keladi. Katta ulgamli usma tohsirida miya siljiganda dislokatsion ustn va miyaga simptomlari rivojlanadi. Bahzan bu simptomlar yakkas porodalanib klinikasida birinchi uringa chikib oladi va kalla orka chukurchasi usmalari bilan adao’tirishga olib keladi.
B. Yukorigi buylama sinusni oldingi kismi va uroksimon usik araxnoendotelimalari.
Bu usmalar uroksimon usikda joylashgan bulib.
Ular bir yeki 2 tomonlama buladi. Usmalar miyaning peshona bulagini medial kismlariga bevositi …. Tohsir etadi va bu yerda takchalar xosil bulishiga olib keladi. Bundan tashkari peshona bulagini sikib miyani siljitadi va bazal kismlarga, miya ustuniga biyavosita tohsir kursatadiyu Usmalar bunday joylashganda likvor tsirkulyatsiyasini buzilishi kechrok usmani ungamlari angagina kattalashganda va miyani siyajishiga olib kelganda yuzaga keladi. SHuning uchun bunday usmalarda ksallik simptomlari kech rivojdanadi.
Kalla ichi gipertenziyasi bilan bir vakda psixinada uzgarishlar: xotiri posayishi, ehtibor va uziga tankidni yukalishi, va eyforiya yuzaga keladi. Ungalik kuchli porodalanmagan bu psixik uzgarishlar senga kaytgacha atrofuoshlarga sezilmasligi mumkin. SHu bilan bir vaktda bunday psixik buzilishlar tufayli bemorlar uzlarida paydo bulgan bosh ogrishiga va kurishni borgan sadgi rivojdanuvchi posayishiga ehtibor bermaydilar. Bosh ogrishi kupincha makalsiy zarakterga ega buladi. Kuruv nervini ikkilamgi atrofiyasi va kurish utkirligini posayili kuzatiladi. Usma bir tomonlama bulganda bu uzgarishlar usma joylashgan tomonda aniklanadi. Usma ostida joylashgan xosillarni bilvosita sikilishi natijasida usma joylashgan tomonda xidbilishni posayishi yuzaga keladi.
Bemorlarni deyarli 3/1 kienida fonal yepi umumiy epileptik tutkanoklar buladiyu. Yuz nervini postki noxini kontrlateral parezi, pay va suyak usti pardasi reflekslarini oshishi va mushon kuchini posayishi karama karshi tomondagi oek yeki kullarda kuzatiladi.
V. Yukori buylama sinus va uroksimon usik urta uchdan bir kismi araxnoendoteliomalari.
Bu lokalizatsiyasi usmalarning xususiyali belgisi, ularni oldingi va orka markaziy 3 pushtalarga va yukorigi tepa bulangasiga tohsir kilishidan iborat. Bu kasllarda kuzatiladigan lokal simptomlar bu usmalarning oldinda yeki orkada va yarimsharlar orasidagi tirkishni yuzasida va chukr kismida joylashganidan iborat. Ularda miya pustlogini tohsirlanishi epileptik tutkanoklar kurinishida buladi. Usmalar oldinda va yukorida joylashganda epileptik tutkanoklar klonik tirishishlar kurinisinda oeklardan boshlanadi, keyin yukoriga kutariladi va xushdan ketish bilan kechib, chenirallashgan tutkanoklarga aylanadi. Usma orkalarda joylashganda epitutkanoklar paresteziyalar kurinishida boshlanib, yukoridagidan tarkaladi. Kasallarning yarmida tohsirlanish simptomlari kasallining dastlabni belgisi buladi. Yukori buylama sinus urta uchdan biri araxnoendoteliomalarida karama-karshi tomonda gemiparez va monoparezlar xam kuzatiladi. Oeklardagi parezlar kulga karaganda 2 marta kup uchraydi. Xarakat sferasidagi uchkin belgilar 80% kasallarda uchraydi. Kolgan kasallarda usmaning oldingi pushtani ezishi karama-korish tomonda reflekslar oshishi bilan kegai. Oeklarda sezgini kamayishi erta boshlanadi.
Insullg’tga uxshash lokal simptomlarni paydo bulishi yukori buylama sinusga kuyiladigan venalardan kon okishini buzilishi xisobiga buladi.
Kalla ichi bosimini oshishi kam ifodalangan buladi. Bosh ogrik uzok vakt davom etadi, kuz tubida dimlanish kuzatiladi.
G. Buylama sinus orka uchdan bir kismi araznoendoteliomalari.
Bu lokalizatsiyani usmalar tepa soxasining orka bulimlariga, ensa soxasiga tohsir kiladi. Bahzan usmining orka xujbi tentoriushga tegib turadi. Uchokli simptomalar usmaning bu soxalarga taxir kilishi darajasiga boglik.
Kuzgalish simptomlari epileptik araxnoendoteliomalari shaklida buladi va karama-karshi tomondagi oek-kullarda paresteziya va mushaklar tirishishi kurinishida, talalik tipidagi kontrlateral paresteziyalar, elementar kurish gallyutsionatsiyalari (fotopsiyalar) kuzatiladi.
Kontralateral gemiparez yeki fakat kullarda parez, chukur sezgning buzilishi bilan kechadigan gemigipestiziyallar kuzatiladi.
Bahzan kullarda fazoviy orientatsiyani buzilishi va kurish maydonida gomonim kvadrant gemianopsiya kuzatiladi.
Usib katta bulib ketgan usmalar miyani siljishiga, ikkilamchi dislokatsion simptomlarga va kalla ichi gipertenziyalasiga olib keladi.
Bu lokalizatsiyasli usmalarda kalla ichi gipertenziyasi erta paydo buladi. Usib boradigan usma tentorincha miya sikilishiga va likvorni okishiga buzilishiga sabob buladi.
Ensa soxasidagi usmalar uzok vakt simptomsiz kechadi. Fakat kalla ichi bosilishi oshish simptomlari va kalla suyagi orka chukurgasi tuzilmalari tomonidan buladigan simptomlar usma usaetganligining belgisi bulishi mumkin.
D. Xidlov chukurchasi araxnoendoteliomasi. Bu usmalarning usish joy xidlov chukurchasi soxasidagi miya kattik pardosi xisoblanadi. Usmalar bir yeki ikki tomonlama buladi. Oldingi va orka galvirsimon arteriyalar bilan kon bilan tahminlanadi. Usma peshona bulogi bazal kismlariga taxir kiladi. Xidlov niezchasi va xidlov iplariga tohsir kilib, ularni atrofiyasiga sabab buladi. Xidlov chukurchasi araxnoendoteliomalariga xos simptomlar triadasi mavjud: xidlashni buzilishi, psixikani kuzilishi va kurigning buzilishi.
E. Turk egarchasi dumbogi araxndoendoteliomalari. Bu usmalarning usish joyi bulib turk egarchasi dumboshi soxrasidagi miya kattik pardasi xisoblanadi. Bu lokalizatsiyali usmalar xiazmaga va kuruv nervlariga tahsir kilib, oldinchi miya arteriyasi va uchinchi koringa tubiga tegib turadi (38 rasm). Usma sekin usishi sababli uzok vakt simptomsiz kechadi. Dastlabni belgisi bulib kurishning buzilishi xisoblanadi. Kurishning buzilishi assimetrik buladi. Kurish maydoni bitemporal gemianopsiya kurinishida buziladi.
Keyinchalik kuruk nervining birlamchi atrofiyasi kuzatiladi.
Kupincha kurish buzilishi bir tomonlama buladi. Kurishning buzilishi asta-sekinlik bilan rivojlanadi, shuning uchun bemor bunga axamiyat bermaydi va usma usib katta ulgamlarni egallaganda murojaat kiladi.
Usma usib katta ulchamni egallasi uchinchi korincha tubini bosib dientsefal soxani zararlaydi. Bu xollarda usma uchlamchi nervga va kuz xarakatlantiruvchi nervga tahsir kilishi mumkin.
A.I.Arutyunov va Yu.M.Filatov urk egari dumbogi meningeomalari rivojlanishining uchta boskichini ajratishadi:

1. 
   Bir tomondagi kuruv nervini prexiazmal kismi xararlanishi bilan nechadigan prexiazmal boskich va xiazmani birlamchi zararlanishi bilan kechadigan erta xiazmal sindrom.
   
2. 
   Xiazmal zararlanish boskichi – xiazmal sindrom va kalla miya nevrvlari va miya uzosi simptomlari bilan xarakterlanadi.
   
3. 
   Kechki boskich – kurlik, dientsefal-gipofizar va miya uzagi simptomlari, xamda kalla ichi gipertenziyasi simptomlaridan iborat.
   

J. Asos suyagi kanotlari araxndoendoteliomasi.
Bu smani usish joyi asos suyagi kakatalri soxasidagi miya kattik pardasi xisoblanadi.
Bu usmalarni usish yunalishi buyicha 3-ta guruxi mavjud:
a) kalla kutisi bushligiga usuvchi
b) suyakka usuvchi
v) kalla kutisi bugiligiga xoll, suyakka xam usuvchi
Kalla kutisi bushligiga usuvchi usmalar yumalok shaklda buladi.
Suyak ichiga usuvchi usmalar chakka botikligiga, kuz xosasiga usadi. Bunda miya kattik pardasini butunligi uzgarmaydi.
Joylashishi buyicha araxnoendoteliomalar uchta guruxga bulinadi:
a) Asos suyagi kanotsimon usigi tashki kismidagi araxnoendoteliomalar
b) Asos suyagi kichik kanotsimon usigi ichki tomonidagi araxnoendoteliomalar
v) Katta kanotsimon usik ichki bulimlari araxnoendoteliomalari. Araxnoenteliomalarni bunday guruxga bulish, ularni klinik manzarasini uziga xosligi va xirurgik davolash texnikasini uziga xosligi bilan fark kiladi.
Asos suyagi xolati araxnoendoteliomalari suyak ichiga usganda kuz olmasi burtib chikadi va pastga siljiyji. Bunda uzok vaktgacha kurish utkirligi, kurish maydani kuz olmasining xarakatganligi va kuz tubi uzgarishsiz koladi. Fakat utib ketgan xollarda usma kuruv kanalidan kuruv nervini ezganda, kuruv nervi atrofiyasi va kurish utmirligi kalayishi kuzatiladi. Usma yukori kuz tirkashidan utadigan tuzilmalarni ezganda kuz xarakatining buzilishi, eilaylik kuzatiladi. Usma katta ulgamlarni egallaganda shu tomondagi peshona, chakka soxasida bosh ogrigi kuzatiladi. Bu usmalar kalla ichi bosishini oshirmaydi va nevrologik simptomlar yetishmovchiligini chakirmaydi, shuni ular miyani ezmaydi.
Asos suyagi kichik kanoti araxnoendoteliomalari kalla ichiga uschayda yukori kuz tirkishidan utadigan tuzilmalarni va kuruv nervini boib erta nevrologik defitsitlarni keltirib chikaradi. Usma kalla kutish ichiga va suyak ichiga bir vaktda usganda yukorida aytilganlar bilan birga kuz olmashni burtib chikishi va pastga saljishi kuzatiladi.
Tfotalmologik tekshirishlarda kuruv nervining birlashgi atrofiyasi aniklanadi.
Katta ulgamli usmalar xid sozishni kamayishiga bazan umuman yukolishiga olib keladi.
Asos suyagi katta kanoti ichki kismidagi araxnoendoteliomada silveter terkishiga usib kirishi va oldinda yetgan chakka bulangasini xamda peshona bulagining bazal xisimlarini orka tomonini sikadi. Kasallikning asosiy kichik belgisi kalla ichi gipertenziyasi sindromi xisoblanadi. Odatda lakol simtomlar kech yuzaga chikadi. Bular fokal epileptik tutkanoklar xidlov, tam bilish, kuruv, eshituv gallyutsionatsiyalari kurinishida buladi. Agar usma dominant bulgan yarim shar tomonida ussa kutkning bulizishi kuzatiladi.
Z. Miya yarim sharlari konveksital yuzasidagi araxnoendoteliomalar.
Bu usmalarning usim joyi bulib miya konveksital yuzasini konlaydigan miya kattik pardasi xisoblanadi. Kupincha usmalar (dul) sharsimon shaklda buladi. Urta arteriyasini gipertrofilangan tarmoklari usmani kon bilan taminlaydi. Usmadan konni okib ketishi miya kattik pardasi venolari xisobiga buladi. Kalla konkoginnich usmaga tegib turgan kismlari uzgarishga uchraydi. Bunda diploid kon tomirlar rivojlanadi, venoz kuyulmalar tarakkiy etadi, kon tomir egatlari kengayadi. Suyakda destruktsiya yeki gperatoz bulishi mumkin.
Usma suyak ichiga usib kirganda. Uzgarmagan teri bilan konlangan konlangan ogriksiz burtik xosil buladi. Bu usmalar miyaning kaysi bulagida joylashganiga karab (turt) lokalizatsiyasi buyicha turliga buladi.