Keyingi yillarda mamalakatimizda ilm fan sohalarini rivojlantirish uchun katta ishlar amalga oshirilmoqda. Muhtaram Prezidentimiz Sh

Monoduragay chatishtirishga doir masalalar yechish
1.Tovuqlarda gulsimon toj dominant (A), oddiy toj retsessiv (a). Tajribada gulsimon tojli tovuqlar oddiy tojli xo‘rozlar bilan chatishtiril- di. F₁ duragaylarning fenotipi va genotipi qanday bo‘ladi? 9-sinf ( 137-bet № 1)
a) agar F₁ o‘zaro chatishtirilsa, F₂da qanday natija kutish mum­kin?
b) F₁ oddiy tojli xo‘rozlar bilan qayta chatishtirilsa-chi?

A- gulsimon
a- oddiy toj
P ♀AA x ♂aa
│ │

Gam: A a

F1 Aa
Gen: geterozigota


a) P ♀Aa x ♂ Aa
││ ││
Gam: A a A a


F2 AA; Aa;Aa;aa
Gen:1;2;1 Fen:3;1

Fen: Gulsimon toj


b) P Aa x aa
││ │
Gam: A a a
Fb Aa;aa Gen:1;1 Fen:1;1

-7-
2.Quyonlarda yungning normal uzunligi dominant (B), qisqaligi retsessiv belgi (b) hisoblanadi. Quyidagi genotipga ega organizmlar chatishtirilganda qanday fenotipli organizmlar olinadi? 9-sinf ( 137-bet № 2)
B- normal uzun
b- qisqa

a) P ♀Bb x ♂Bb
││ ││
Gam: B b B b


F1 BB; Bb;Bb;bb Gen:1;2;1 Fen:3;1

b) P ♀BB x ♂bb
│ │

Gam: B b

F1 Bb


Gen: geterozigota
Fen: normal uzun

c) P Bb x BB
││ │
Gam: B b B

Fb BB; Bb Gen:1;1 Fen:1;1

3.Pomidor mevasining qizil rangi (A) sariq rangi (a) ustidan dominantlik qiladi. Tajribada urug‘chi va changchi organizmlar qi­zil rangga ega edi, lekin ular chatishtirilganda ¾ qizil, ¼ sariq pomidor hosil bo‘ladi. Ota-onaning va F₁ duragaylarning genotipini aniqlang. 9-sinf ( 137-bet № 3)
A- qizil
a-Sariq
P ♀ Aa x ♂Aa
││ ││
Gam: A a A a


F1 AA; Aa;Aa;aa
ota-ona genotipi—♀ Aa ♂Aa
Duragaylarning genotipi— AA; Aa;Aa;aa
-8-
4.Gomozigota g‘o‘zaning hosil shoxi cheklanmagan (S) va cheklangan (s) formalari o‘zaro chatishtirildi. F₁ va F₂ avlodning genotipi­ni va fenotipini aniqlang. 9-sinf ( 137-bet № 4)
S- cheklanmagan s- cheklangan

P ♀SS x ♂ss
│ │

Gam: S s



F1 Ss
P ♀ Ss x ♂Ss
││ ││
Gam: S s S s

Gen: geterozigota
Fen: cheklanmagan

F2 SS; Ss;Ss;ss


Gen:1;2;1 Fen:3;1

Diduragay chatishtirishga doir masalalar yechish
1.Pomidor mevasining yumaloq shakli (A) noksimon shakli (a) qizil rangi (B) sariq rangi (b) ustidan dominantlik qiladi. Quyidagi genotipli pomidorlar qanday gametalar hosil qiladi? 9-sinf ( 141-bet № 1)
A- yumaloq B-qizil
a-noksimon b-sariq

a) AABB;
Gam: AB
b) AaBB;
Gam: AB; aB
d) aaBB;
Gam: aB
e) AABb;
Gam: AB;Ab
f) AaBb;
Gam: AB; Ab; aB; ab
g) Aabb
Gam:Ab; ab
h) aabb.
Gam:ab

2.G‘o‘zaning hosil shoxi cheklanmangan (S), gultojibarglari sariq-limon rangdagi (У) formasi hosil shoxi cheklangan (s), gultojibarglari och-sariq rangli (у) formasi bilan chatishtirilganda, 1/4 qism cheklanmagan hosil shoxi, gultojibarglari sariq-limon rangli, 1/4 qism chek l angan hosil shoxi, gultojibarglari sariq-limon rangli, 1/4 qism cheklanmagan hosil shoxi, gultojibarglari och sariq rangli va 1/4 qism cheklangan hosil shoxi, gultojibarglari och sariq rangli o‘simliklar olingan. Chatishtirishda ishtirok etgan ota-ona formalarning genotipini aniqlang. 9-sinf ( 141-bet № 2)
S- cheklanmagan Y-sariq-limon rangdag s- cheklangan y- och-sariq rangl
-9-


P ♀ SsYy x ♂ssyy

gam ♀ ♂	SY	Sy	sY	sy
sy	SsYY ch-magan sariq-limon	Ssyy ch-magan och-sariq	ssYy ch-ngan sariq-limon	ssyy ch-ngan och-sariq

ota-ona genotipi—♀ SsYy x ♂ssyy

3.No‘xatning uzun poyali, oq gultojibargli formasi kalta poyali, qizil gultojibargli formasi bilan chatishtirilgan, F₁ da 120 ta uzun poyali, qizil gultojibargli, F₂ da 720 ta o‘simlik hosil bo‘ldi:
a)F₁ necha xil genotipga ega bo‘ladi? b) F₁ necha xil gameta hosil qiladi? c) F₂ dagi o‘simliklarning nechtasi uzun poyali, qizil gul­tojibargli bo‘ladi? d) F₂ dagi o‘simliklarning nechtasi uzun poyali, oq gultojibargli bo‘ladi? 9-sinf ( 141-bet №3)
A- uzun poyali B- qizil gultojibargli
a- kalta poyali b- oq gultojibargli


P ♀ AAbb x ♂aaBB
│ │ │ │
Gam: A b a B


F1 AaBb


a) F₁ 1xil genotipga ega bo‘ladi? AaBb Digeterozigota
Fen: Uzun poyali, qizil gultojibargli
b) F₁ 4 xil gameta hosil qiladi : AB;Ab;aB;ab


P ♀ AaBb x ♂AaBb

F2

Gameta ♀ ♂	AB	Ab	aB	ab
AB	AABB Uzun,qizil	AABb Uzun,qizil	AaBB Uzun,qizil	AaBb Uzun,qizil
Ab	AABb Uzun,qizil	AAbb Uzun,oq	AaBb Uzun,qizil	Aabb Uzun,oq
aB	AaBB Uzun,qizil	AaBb Uzun,qizil	aaBB Kalta,qizil	aaBb Kalta,qizil
ab	AaBb Uzun,qizil	Aabb Uzun,oq	aaBb Kalta,qizil	aabb Kalta,oq

Gen:1;2;;2;4;1;2;1;2;1
Fen: 9;3;3;1
F₂ da 720 ta o‘simlik hosil bo‘ldi:
-10-


c) F₂ dagi o‘simliklarning 16 tadan 9 tasi uzun poyali qizil gul­tojibargli bo‘ladi. 720 tadan nechtasi uzun poyali, qizil gul­tojibargli bo‘lishini topamiz. 16------------9
720---------- x= 9·720:16=405 ta uzun poyali, qizil gul­tojibargli bo‘ladi


d) F₂ dagi o‘simliklarning16 tadan 3 tasi uzun poyali, oq gultojibargli bo‘ladi. 720 tadan nechtasi uzun poyali,oq gultojibargli bo‘lishini topamiz. 16------------3
720---------- x= 3·720:16=135 ta uzun poyali,oq gultojibargli bo‘ladi
4.Tarvuzning mevasi yumaloq shakli uzunchoq shakli ustidan, yashil po‘choqlisi chipor po‘choqlisi ustidan dominantlik qiladi. Uning yumaloq chipor formasi bilan uzunchoq yashil formasi chatishtirilgan. F₁ da 120 ta, F₂ da 960 o‘simlik hosil bo‘ldi: 9-sinf ( 141-bet № 4)

1. 
   ota-onaning, F₁ va F₂ ning genotipini va fenotipini aniqlang;
   
2. 
   F₂ necha xil fenotip hosil qiladi?
   

d) ular orasida yumaloq yashil, uzunchoq chipori nechta?
A-yumaloq B-yashil
a-uzunchoq b-chipor


P ♀ AAbb x ♂aaBB
│ │ │ │
Gam: A b a B


F1 AaBb


a) Gen: Digeterozigota AaBb
Fen: yumaloq yashil
ota-ona genotipi ♀ AAbb x ♂aaBB


P ♀ AaBb x ♂AaBb

Gameta ♀ ♂	AB	Ab	aB	ab
AB	AABB Yumaloq yashil	AABb Yumaloq yashil	AaBB Yumaloq yashil	AaBb Yumaloq yashil
Ab	AABb Yumaloq yashil	AAbb Yumaloq chipor	AaBb Yumaloq yashil	Aabb Yumaloq chipor
aB	AaBB Yumaloq yashil	AaBb Yumaloq yashil	aaBB uzunchoq yashil	aaBb uzunchoq yashil
ab	AaBb Yumaloq yashil	Aabb Yumaloq chipor	aaBb uzunchoq yashil	aabb uzunchoq chipor

F2







Gen:1;2;;2;4;1;2;1;2;1
Fen: 9;3;3;1
b)F₂ 4 xil fenotip hosil qiladi

-11-
9/16 Yumaloq yashil

3/16 Yumaloq chipor
3/16 uzunchoq yashil
1/16 uzunchoq chipor
d) 16 ------------ 9 ta yumaloq yashil
960 ---------- x=540 ta yumaloq yashil
16 ------------ 1 ta uzunchoq chipor
960 ---------- x=60 ta uzunchoq chipor
5.No'xat donining sariq rangi (A) yashil rangi (a), tekisligi (B) burishganligi (b), gultojibargining qizil rangi (C) oq rangi (c) ustidan dominantlik qiladi. Quyidagicha genotipga ega formalarni chatishti­rish natijasida hosil bo'lgan no'xatning fenotipini aniqlang: 9-sinf ( 141-bet № 5)


а)AaBbCc x aabbcc б)АаВЬСС x ааВВСс;
A-sariq B-tekis C- qizil a-yashil b-burishgan c-oq
а) AaBbCc x aabbcc

Ota va ona organizmidan hosil bo’lgan gametalarni Pennet katagiga joylaymiz: abc
ABC	AaBbCc
ABc	AaBbcc
AbC	AabbCc
Abc	Aabbcc
aBC	aaBbCc
aBc	aaBbcc
abC	aabbCc
abc	aabbcc

Fen: 1ta sariq,doni tekis,gultojibargi qizil; 1ta sariq,doni tekis, gultojibargi oq;1ta sariq doni burishgan, gultojibargi qizi;1ta sariq,doni burishgan, gultojibargi oq; 1ta oq tekis qizil; 1ta oq tekis oq;1ta oq burishgan qizil; 1ta oq,doni burishgan , gultojibargi oq


b) АаВЬСС x ааВВСс;

Gameta ♂ ♀	ABC	AbC	aBC	abC
aBC	AaBBCC sariq tekis qizil	AaBbCC sariq tekis qizil	aaBBCC yashil tekis qizil	aaBbCC yashil tekis qizil
abc	AaBbCc sariq tekis qizil	AabbCc sariq burishgan qizil	aaBbCc yashil tekis qizil	aabbCc yashil burishgan qizil

Fen:3 ta sariq,doni tekis, gultojibargi qizil, 1 ta sariq,doni burishgan, gultojibargi qizil, 3 ta yashil,doni tekis, gultojibargi qizil, 1 ta yashil,doni burishgan, gultojibargi qizil
-12-
Noallel genlar ning o‘zaro ta’siriga doir masalalar yechish
1.Tovuqning yong'oqsimon tojli formalari oddiy tojli xo'roz bilan chatishtirilganda quyidagicha natija olingan:
a) tovuq, xo‘rozlarning 50 % yong‘oqsimon, 50 % gulsimon tojli; b) hamma tovuq va xo'rozlar yong'oqsimon tojli; d) tovuq va xo'roz- larning 50 % yong'oqsimon, 50 % no'xatsimon tojli; e) tovuq va xo'roz I arning 25 % gulsimon, 25 % no'xatsimon, 25 % yong'oqsi­mon, 25 % oddiy tojli bo'lgan. Chatishtirishda qatnashgan tovuq va xo'rozlar va F₁ durgaylarning genotipini aniqlang. 9-sinf ( 149-bet № 1)
AABB;AaBb-yong’oqsimon
AAbb;Aabb-gulsimon
aaBB;aaBb-no’xatsimon
aabb-oddiy

a) P ♀ AABb x ♂aabb

Gameta ♂ ♀	AB	Ab
ab	AaBb yong’oqsimon	Aabb gulsimon

Gen:1;1
Fen: 50 % yong‘oqsimon, 50 % gulsimon tojli

b) P ♀ AaBb x ♂AABB

Gameta ♂ ♀	AB	Ab	aB	ab
AB	AABB yong’oqsimon	AABb yong’oqsimon	AaBB yong’oqsimon	AaBb yong’oqsimon

Gen:1;1;1;1
Fen: hammasi yong'oqsimon tojli;

d) P ♀ AaBb x ♂aaBB

Gameta ♂ ♀	AB	Ab	aB	ab
aB	AaBB yong’oqsimon	AaBb yong’oqsimon	aaBB no’xatsimon	aaBb no’xatsimon

Gen:1;1;1;1
Fen: 50 % yong'oqsimon, 50 % no'xatsimon tojli
-13-
e) P ♀ AaBb x ♂aabb

Gameta ♂ ♀	AB	Ab	aB	ab
ab	AaBb yong’oqsimon	Aabb gulsimon	aaBb no’xatsimon	aabb oddiy

Gen:1;1;1;1
Fen: 25 % gulsimon, 25 % no'xatsimon, 25 % yong'oqsi­mon, 25 % oddiy tojli


2.Xushbo'y no'xat o'simligi gultojibarglarining qizil bo'lishi ikki allel bo'lmagan dominant gen ta’sirida ro'y beradi. Digeterozigota qi­zil gulli xushbo'y no'xat ikkita allel bo'lmagan gen bo'yicha gomozi­gota bo'lgan oq gulli retsessiv xushbo'y no'xat bilan chatishtirilgan. Hosil bo'lgan F₁ ning genotipi va fenotipini aniqlang. 9-sinf ( 149-bet №2)
A- xushboy B-qizil
a- hidsiz b- oq
P ♀ AaBb x ♂aabb

Gameta ♂ ♀	AB	Ab	aB	ab
ab	AaBb xushbo’y qizil	Aabb xushbo’y oq	aaBb hidsiz oq	aabb hidsiz oq

Gen:1;1;1;1
Fen: 25 % xushbo’y qizil, 25 % xushbo’y oq , 25 % hidsiz oq ,25% hidsiz oq


3.Tovuqlar patining rangli bo lishi С geniga bog‘liq. Bu genning retsessivi с esa rang hosil qilmaydi. Boshqa xromosomada joylash­gan I gen С gen ustidan dominantlik qilgani sababli pat oq rangli bo‘ladi. i geni esa С geniga ta’sir ko‘rsatmaydi.Quyidagicha genotipli tovuq va xo'rozlar chatishtirilsa, F₁ da tovuqlarning pati qanday rangda bo'ladi? 9-sinf ( 149-bet № 3) Tovuq zotlarida IICC, IiCC, IiCc, iicc, IIcc, licc genotiplar patning oq bo‘lishi- ni ta’minlaydi. iiCC, iiCc genotiplar esa patning rangli bo‘lishini ta’min etadi


a) P ♀ liCc Х ♂ iicc;

Gameta ♂ ♀	IC	Ic	iC	ic
ic	IiCc oq	Iicc oq	iiCc rangli	Iicc oq

Gen:1;1;1;1
Fen:3;1 (75% oq,25% rangli)
-14-
b) P ♀ IICC X ♂ liCc,

Ota va ona organizmidan hosil bo’lgan gametalarni Pennet katagiga joylaymiz: IC
IC	IICC oq
Ic	IICc oq
iC	IiCC oq
ic	iiCc oq

Gen:1;1;1;1
Fen: hammasi oq rangli


4.G'o'zaning malla va yashil tolali liniyalari chatishtirildi. F₁ da malla tolali duragaylar yetishdi. F₁ duragay o'z-o'zidan changlanganda F₂ da asosan malla, qisman yashil tola va juda oz miqdorda oq tolali o'simliklar hosil bo'lgan. Bu hodisani qanday tushuntirish mumkin? 9-sinf ( 149-bet № 4)
AABB,AaBb - malla
aaBB,aaBb -yashil
AAbb,Aabb-novot
aabb-oq

1) P AABB X aabb AABBX aaBb Bu bilan chtishsa ham F1 malla bo’ladi

Gam: A B a b



F1 AaBb malla


2) AaBb X AaBb

Gameta ♀ ♂	AB	Ab	aB	ab
AB	AABB malla	AABb malla	AaBB malla	AaBb malla
Ab	AABb malla	AAbb novot	AaBb malla	Aabb novot
aB	AaBB malla	AaBb malla	aaBB yashil	aaBb yashil
ab	AaBb malla	Aabb novot	aaBb yashil	aabb oq

Gen 1,2,2,4,1,2,1,2,1
Fen 9,3,3,1


5.Makkajo'xorining so'tasi 20 va 8 cm uzunlikda bo'lgan ikkita navi chatishtirilgan. Agar har bir dominant gen so'tani 5 cm, retsessiv gen 2 cm uzunligini namoyon etsa, u holda: a) F₁ da so'taning uzun- ligi qancha bo'ladi? b) 3 ta dominant genli formalar F₂ dagi 960 ta o'simlikdan necha qismini tashkil etadi? 9-sinf ( 149-bet № 5)
A-5 sm; a-2 sm


-15-
5+5+5+5=20 2+2+2+2=8
P ♀ A1A1A2A2 X ♂ a1a1a2a2
Gam: A1A2 a1a2
5+2+5+2=14 F1 A1a1A2a2
a) F1 14 sm
b) p ♀ A1a1A2a2 X ♂ A1a1A2a2

	A1A2	A1a2	a1A2	a1a2
A1A2	A1A1A2A2	A1A1A2a2	A1a1A2A2	A1a1A2a2
A1a2	A1A1A2a2	A1A1a2a2	A1a1A2a2	A1a1a2a2
a1A2	A1a1A2A2	A1a 1A2a 2	a1a1A2A2	a 1a1A2A2
a1a2	A1a1A2a2	A1a1a2a2	a1a1A2a2	a1a1a2a2

16 ta o'simlikdan 3 ta dominant genli formalar 4 ta
16----------- 4 ta
960---------x= 960· 4: 16=240