|
Klaviatura.
Qo’l va bilak muskullariga ta`sirni kamaytirish va
nisbatan ish sharoitini yaxshilash uchun klaviaturaning konstruktsiyasigi
va uni joylashishining ma`lum talablarga rioya qilish kerak. Klaviatura
aloxida va ason joylashuvchi qurilma sifatida tayyorlanishi kerak. Ish
joyiga jixozlar o’rnatilayotganda ergonomik talablarga muvofiq, monitor
klaviatura joylashgan yuzadan yuqorida o’rnatilishi kerak. Klaviaturani
stolning old qismidan 100-300 mm, qo’lning bilaklari stolga tiraladigan
masofada, yoki aloxida boshqariladigan ishchi yuzaga joylashtirish kerak.
Klaviatura deyarli yassi bo’lib, 5 dan 15 gradusgacha egiluvchan burchakli
tayanadigan moslamasi bo’lishi kerak. SanQvaM 2.2.2.542-96 muvofiq
klaviatura konstruktsiyasi quyidagilarni xam ko’zda tutishi kerak:
- klavishalarning o’rta katorining balandligi 30 mm dan ko’p
bo’lmasligi;
- ko’p va tez-tez ishlatiladigan xarflarni markazda, pastda va ung
tarafda, kam ishlatadiganlarini - tepada va ungda joylashtirish;
- funktsional guruxdagi klavishalarni rang, o’lcham, shakl va
joylashtirish o’rni bilan ajratish;
- klavishani minimal o’lchami - 13 mm, optimali - 15 mm;
-klavishalarning markazi cho’nqirroq va qadami 19 mm±1mm;
- klavishalar orasidagi masofa 3 mm dan kam emas;
- barcha klavishalar xarakat bir xil bo’lishiga minimal qarshilik
bilan bosilganida bosim 0,25 N, maksimali- - 1,5 N
Kreslo va klaviatura shunday joylashishi kerakki, cho’zilishga
to’g’ri kelmasin. Tana xolati o’zgarganida, klaviaturani joylashishini xam
o’zgartirish kerak. Keyingi paytlarda angliyalik neyrofiziologlar klaviatura
bilan ishlash jarayonida bilaklarni surunkali kasallanish sindromini
tushuntirishga xarakat ularning fikricha, bunday ish pianino chalishga
o’hshashdir va qo’l barmoqlari va bilaklari qo’shimcha zo’riqish talab
qiladi. Shuning uchun, klaviaturada uzoq, bir tarzdagi ish davomida
qo’lning barmoqdagi asab tomirlarining sezgirligi pasayib ketadi. Buning
ustiga, insonga tanasi va boshini xolatining o’zgarishiga yomon ta`sir
ko’rsatadi, muvozanatini saqlab turishga qiynaladi, qulog’ida shovqin
paydo bo’ladi. Asta-sekin bunday reaktsiyalar yaqqol seziladigan va tez-
tez takrorlanadigan bo’la boshlaydi. So’ng sustkashlik boshlanib, qo’l
bilaklarida tomir tortishlar bo’ladi, barmoqlarning aniq kordinatsiyasi
yo’qoladi. Shunday qilib, muskullarning faoliyatini buzulishi sabab emas,
nafaqat asab boshqaruvining, balki extimol chuqur neyrodegenerativ
jarayonning buzilish oqibatidir. Shu sababli olimlar shaxsiy kompyuter
506
klaviaturasining
konstruktsiyasi
bilan
mutaxassislarni
jiddiy
shug’ullanishini tavsiya etadilar. Bunday tavsiyalardan biri bo’lib
klavishalarni o’rnatish moslamasini o’zgartirishdir, chunki ularni
bosgandagi tebranish asab tomirlarining tugallanayotgan qismida kuchli
xayajonlanish rezonatori bo’lib xizmat qilishi mumkin. Avvallardan
ma`lumki, barmoqlarni stolga urish yoki ularni massaj qilish diqqatni va
xotirani yaxshilaydi, fikrni bir joyga jamlashga imkon beradi. Xaddan
tashqari klaviaturani "taqillatish" vaqt o’tgan sari tegishli asab
markazlarini batamom tormozlanishiga, sezish ostonasini pasayishiga va
asab tomirlarining markaziy asab tizimi bilan aloqasini buzulishiga olib
keladi.
Mutaxassislarning
fikricha,
USOSning
ko’pgina
turlarini
ishlayotgan paytda kaftlar bir-biriga qaraydigan "ikki bo’lakli"
klaviaturani qo’llab, oldini olish mumkin. Germaniyada o’tkazilgan qator
tekshirishlar, bunday klaviaturadan foydalanilganda, badanning yuqori
qismiga og’irlik sezilarli darajada kamayishini ko’rsatdi.
Yangi konstruktsiyali klaviatura gorizontalga nisbatan egilgan ikki
bo’lakka bo’linadi. Birinchi marta qaralganida, o’ng va chap qo’l uchun
ikkita aloxida bo’lakli klaviatura noqulay ko’rinadi. Aslida esa, qo’llarga
yanada qulay vaziyatni ta`minlaydi, ya`ni yelkalar bo’shashadi, bilaklar
to’g’rilanadi, xarakatlar erkin va tabiiy bo’ladi. Yangi bosqich modellariga
Natural Keyboard va Selekt-Ease klaviaturalari kiradi, ularda o’ng va chap
gurux klavishalar bir-biriga burchak ostida joylashadi, Ikkala maxsulotda
klaviaturani egilishi boshqariladi, bilaklar qo’yish uchun turg’un va
yechiladigan moslama mavjud Ergonomic Keyboard klaviaturalarida son
va xarf klavishalari ikki guruxga bo’lingan, vertikal bo’ylab to’g’rilangan.
, , , , va klavishalari
klaviaturaning o’rtasiga olingan va shunday joylashtirilganki, ularni bosh
barmoqar bilan oson bosishga mo’ljallangan, klavishasi esa pedal
bilan xarakatga keladi. Asosiy va funktsional klavishalar orasidagi masofa
qisqartirilgan. Bu barcha o’zgartirishlar klaviatura bilan uzoq vaqt
toliqmay ishlash imkonini beradi DataHand modelli klaviatura qo’llar
uchun ikkita plastmassa moslamasidan iborat bo’lib, old tomonida xar bir
barmoq uchun guruxlangan klavishalar joylashgandir. Xarf, raqam yoki
birorta belgini kiritish uchun kerakli klavishaga barmoqlarni engilgina
tegishi kifoyadir. Yangi konstruktsiyadagi klaviaturalarni samarasini
aniqlash uchun vaqt kerakdir, shuning uchun kasalliklarni oldini olish va
ish faoliyatini saqab qolish uchun xozircha ergonomik qarorlardan tashqari
faqat oddiy maslaxatlar o’z kuchida qolmoqda: bir faoliyat turidan
507
ikkinchisiga o’tish, asab-emotsional yengilliklar, profilaktika mashqlari va
nihoyat, to’la qonli dam olish va o’z sog’lig’ini nazorat qilish.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
