Keyin bir necha kun yoki bir necha hafta keyin payd

XIII.5. Blokirovka qurilmalari 

 

Blokirovka 

qurilmalarining 

asosiy 

vazifalari 

mashina 

va  

mexanizmlarning xavfli zonalariga odamning tushib qolib jarohat olishiga 

xalaqit  beradigan  qurilma  hisoblanadi.  Bu  qurilmaning  ishlash  jarayoni 

birinchidan, odam tanasi qismlarini xavfli zonaga tushirmaslik yo'liga g'ov 

bo'Isa,  ikkinchidan,  agar  mabodo  odam  shu  zonada  ish  bajarishi  zarur 

bo'Isa,  unda  shu  xonadagi  xavfli  vaziyatni  vujudga  keltiruvchi 

harakatlanuvchi yoki aylanuvchi qismlar harakatini to ishchi shu xonadan 

chiqib  ketgunga  qadar  to'xtatib  turadi.  Bunday  qurilmalarning  mohiyati 

to'siq  vositalarini  o'rnatganda  juda  qo'l  keladi.  Masalan,  aylanuvchi 

baraban  atrofi  to'siq  bilan  to'silgan  bo'lsin.  Agar  blokirovka  qurilmasi 

o'rnatilmagan  bo'lsa,  bunday  to'siq  vositalarini  olib  tashlab  xavfli  zonaga 

kirib  ish  bajarish  natijasida  odam  xavfli  zonada  jarohat  olishi  muqarrar 

bo'lib  qoladi.  Agar  shu  to'siq  vositalarini  ajraluvchi  va  ochiluvchi 

qismlariga blokirovka qurilmasini o'rnatsak, bu xavf o'z-o'zidan yo'qoladi. 

Chunki  aylanuvchi  yoki  harakatlanuvchi  qismni  harakatga  keltirayotgan 

elektr quwatini mana shu ajraluvchi qismlar orqali o'tadigan qilib qo'ysak, 

bu masala o’z-o'zidan yechiladi. Buning uchun ajraluvchi yoki ochiluvchi 

qism oralig'iga, ochilganda yoki ajralganda o'chib qolishni ta'minlaydigan 

knopka  qo'yish  kifoya.  Agar  biz  biror  ish  bilan  bu  to'siqni  olib  ichkariga 

kirsak,  baraban  to'xtagan  bo'ladi.  To  biz  bu  to'siqni  yopib  qo'ygunimizga 

qadar bu barabanni harakatga keltirish imkoniyati yo'q. 

Ishlash  mohiyatiga  asosan  blokirovkalar  mexanikaga  asoslanib 

---

 

 

249 

ishlaydigan,  elektr  toki  ta'sirida  harakatga  keladigan,  fotoelektr  tizimi, 

radiatsiyali,  gidravlikaga  va  pnevmatikaga  asoslangan  va  bulardan 

ikkitasining qocshilmasidan tashkil topgan turlari bor. 

Mexanik  blokirovka  bu  mashinani  ishga  tushirish  qurilmasi  bilan 

uning muhofaza qopqog'i orasidagi uzviy bog'lanishga asoslangan bo'ladi, 

Elektr toki ta'sirida harakatga keladigan blokirovkalarni har qanday elektr 

sistemalarida  va  mashinasozlik  texnologik  jarayonlarida  qo'llash 

imkoniyatlari  mavjud.  Masalan,  har  qanday  to'siq  qopqog'ini  oxirgi 

o'chirish  tizimi  bilan  birlashtirilgan  holati,  agar  qopqoq  ochilganda  yoki 

olib  qo'yilganda  oxirgi  o'chirish  tizimi  tomonidan  elektr  motoriga 

kelayotgan  tokni  o'chirib  qo'yishga  asoslangan.  Agar  qopqoq  butunlay 

yopilmasa  yoki  noto'g'ri  yopilsa,  unda  elektr  motoriga  tok  o'tishi 

ta'minlanmaydi va faqat to'g'rilab yopilgandagina tok o'tishi ta'minlanadi. 

Fotoelektr  xususiyatiga  ko'ra  ishlaydigan  blokirovka  tizimining 

ishlashi  asosida  yorug'lik  nurining  elektr  yurituvchi  kuch  hosil  qilishiga 

asoslangan. Masalan, ma'lum maydonda press qurilmasi ishlatilayapti deb 

faraz qilaylik. Albatta, press bosqoni ishlaydigan joy bu mashinaning eng 

xavfli  joyi  hisoblanadi.  Aytaylik  press  bosqoni  o'rnatilgan  tayanchlardan 

biriga  ma'lum bir  quwat bilan nur oqimi hosil qiluvchi  manba o'rnatilgan 

bo'lsin.  Press  bosqoni  tayanchining  ikkinchisiga  xuddi  shu  nurni  qabul 

qilib  olish  uchun  fotoelement  ma'lum  miqdorda  elektr  yurituvchi  kuchi 

hosil qiladi. 

Bu  elektr  yurituvchi  kuch  ma'lum  kuchaytirgichlar  orqali  press 

bosqonini  to'xtatish  qurilmasiga  ulab  qo'yilgan  bo'lsa,  unda  o'sha 

tayanchlar  orasiga  tushib  qolgan  odam  yoki  uning  ma'lum  bir  qismi  nur 

oqimini to'sib soya hosil qilsa, unda fotoelementda hosil bo'layotgan elektr 

yurituvchi kuch hosil bo'lmay qoladi va buning natijasida bosqon to'xtatish 

vositasi  ishga  tushadi  va  uni  juda  tez  muddatda  to'xtatib  qo'yadi.  Xuddi 

shunday fotoelektr tizimida ishlaydigan muhofaza qurilmasining chizmasi 

71-rasmda keltirilgan. 

Xavfli zona nur tarqatuvchi manba (1) bilan yoritilayapti va bu nur 

fotoelement (3) ga tushib turibdi. Hosil bo'layotgan elektr yurituvchi kuch 

rele  (7)  orqali  elektr  tarmog'iga  ulangan.  Elektr  tarmog'iga  doimiy  tok 

manbasi  (8)  orqali  ulash  qurilmasi  (10)  va  elektromagnit  ulab  qo'yilgan. 

Elektromagnit  hosil  qiluvchi  g'altakning  bir  tomoni  elektr  tarmog'iga 

doimiy  ulangan,  ikkinchi  tomoni  elektr  tormog'iga  rele  orqali  ulanadi. 

Mabodo odamning qo'li xavfli zona (2) ga tushib qolsa va fotoelementga 

soya  solsa,  unda  rele  orqali  elektr  yurituvchi  kuch  o'tishi  to'xtaydi  va  bu 

magnit  g'altagining  ikkinchi  tomonini  elektr  tarmog'iga  ulanishiga  olib 

---

 

 

250 

keladi  va  (9)  g'altakdan  tok  o'tib  magnit  maydoni  hosil  qiladi  va  bu 

maydon  (4)  prujina  kuchini  yengib  (11)  temir  tayoqchani  tortib  oladi  va 

uni  (5)  muftani  ulanishiga  xalaqit  beradigan  dastak  (6)  ning  ostiga  tirab, 

(12)  dasta  yordamida  pressni  harakatga  keltirish  imkoniyatini  yo'qqa 

chiqaradi. 

 

 

 

 

71-rasm. Fotoelektr tizimida ishlaydigan muhofazalovchi qurilma. 

 

Izotoplardan  foydalanib  muhofaza  qilish  qurilmalari  ham  mavjud. 

Bunday vositalar yordamida stanoklarning qirqadigan qismlarini, qayishli 

va zanjirli uzatmalarni, tishli g'ildiraklami qopqoqlarini jihozlash mumkin. 

Qopqoqlar  olinishi  bilan  bunday  uzatmalarda  harakat  to'xtaydi  va 

qopqoqni joyiga qo'ymaguncha uni harakatga keltirish imkoniyati yo'q.