Keyin bir necha kun yoki bir necha hafta keyin payd

 

 

 

 

 

---

 

 

327 

 

 

XX asrda bo'lgan yirik tabiiy ofatlar 

24-jadval 

Ofatlar turi 

 

Halokatga 

uchraganlar 

soni 

 

Ofat bo'lgan joy va 

yili 

 

Vulqon otilishi 

 

30000 

 

Martinika oroli, 

1902-y. 

 

Yer yuzasi 

surilishi 

 

3000 

 

Italiya, 1962-y. 

 

Suv bosishi 

 

800000 

 

Bengal ko'rfazi 

orollari 1970-y. 

 

To'fonlar 

 

207000 

 

Pokiston, 1970-y. 

 

Zilzilalar 

 

650000 

 

Xitoy, 1976-y. 

 

Sel 

 

29000 

 

Kolumbiya, 1985-y. 

 

Do'1 

 

346 

 

Hindiston, 1988-y. 

 

O'rama bo'ron 

 

1300 

 

Bangladesh,  1989-y 

 

Chaqmoq 

chaqishi 

 

21 

 

Zimbabve, 1975-y. 

 

 

 

 

 

Texnogen ofatlarda bo'lishi mumkin bo'lgan 

halokatlarning tavsiflari (oxirgi yillar adabiyotlarida berilgan 

ma'lumotlar) 

25-jadval 

Ofat keltiruvchi 

texnogen 

vositalar 

 

O'rtacha 

miqdori 

 

O'lganlar va 

jarohat-langanlar 

nisbati 

 

Aviatsiya 

 

10-100 

 

10:1 

 

Avtomobillar 

 

10 gacha 

 

1:5 

 

Suv transporti 

 

10-100 

 

— 

 

Temir 

yo'l 

transport! 

 

10-100 

 

1:10 

 

Katta 

korxonalarda 

portlashlar 

 

10-100 

 

1:10    

Binolardagi 

yong'inlar 

 

10-100 

 

1:10, 1:20 

 

---

 

 

328 

Zahafli  moddalar 

bilan             

avariyalar 

10-100 

 

1:50 

 

Shaxtalarda 

portlashlar 

 

10 tagacha 

 

1:5 

 

 

Yana  shuni  ham  ta'kidlash  kerakki, tabiiy  ofatlar  keltirishi  mumkin 

bo'lgan  zarar  va  halokatli  holatlar  masshtabini  ham  oldindan  aytish  yoki 

bashorat  qilish  imkoniyati  yo'q.  Shuning  uchun  ham  liar  qanday  tabiiy 

ofatlar  oqibatlarini  keyingi  aniqlashlar  bilan  tartibga  keltiriladi.  Shuning 

uchun  ham  bar  qanday  tabiiy  ofatning  oqibatlarini  e'lon  qilinganda  unda 

oldingi  olingan  ma'lumotlar  haqiqiy  deb  emas,  balki  boshlang'ich 

ma'lumot  sifatida  qabul  qilinishi  kerak.  Texnogen  ofatlar  haqidagi 

statistika ma'lumotlarini 26-jadvalda keltirilgan. 

Bu yerda keltirilgan miqdorlar bitta transport vositasida yuz bergan 

ofatlar sifatida yo'l transport avariyalari uchun keltirilgan. 

Shuni  ham  aytib  o'tish  kerakki,  texnogen  ofatlar  ancha  kichkina 

bo'lib ko'rinishiga qaramay hozirgi zamon transport vositalarining ko'plab 

avariyaga  uchrayotganligini  hisobga  olinganda,  bu  eng  ko'p  halokatli 

qurbonlarga olib kelayotgan ofatlar ekanini unutmaslik kerak. 

Bizning  respublikamiz  uchun  tabiiy  ofatlarning  ko'p  turlari 

an'anaviy bo'lmasada, uning eng katta xavf solayotgan zilzilalarni hisobga 

olishga  to'g'ri  keladi.  Zilzilalar  oldindan  bashorat  qilish  qiyin  bo'lgan 

tabiiy  ofatlar  sirasiga  kiradi.  Bizning  respublikamiz  mana  shu  tabiiy  ofat 

eng  ko'p  uchrashi  mumkin  bo'lgan  hududga  joylashgan.  Yuqorida  aytib 

o'tganimizdek,  zilzilalarni  bashorat  qilish  va  o'rganish  institutlarining 

ko'pligi  va  bu  muammoni  ofrganayotgan  davlatlar  buning  uchun 

istagancha  mablag'  ajratish  irtikoniyatiga  ega  bo'lgan  davlatlar  (masalan, 

Yaponiya)  bo'lsada,  lekin  zilzilalarni  oldindan  belgilash  va  aniq  bo'lish 

vaqtini  e'lon  qilish  va  bu  bilan  minglab  odamlarni  halokatdan  saqlab 

qolish  imkoniyati  hozircha  yo'q.  Zilzilalar  to'satdan  va  nihoyatda  qisqa 

muddatda  yuz  berganligi  sababli  uning  halokatli  ta'siri  ayanchli  bo'ladi. 

Ya'ni  bir  necha  sekund  davomida  minglab  kishilar  vayronalar  ostida 

qolishi va halokatga duchor bo'lishi mumkin. 

Adabiyotlarda keltirilishicha faqat bir marta 1963-yili Xitoydazilzila 

vaqtini oldindan aytib berish imkoniyati boMgan va faqatgina 1300 kishi 

zilzila oqibatida halok bo'lgan, agar ogohlantirilmaganda o'n minglab kishi 

zilzila  qurboni  bo'lishi  mumkin  edi.  Umumiy  yer  sharining  o'ndan  bir 

qismi  zilzila  xavfi  bo'lgan  hududlar  hisoblanadi.  Bizga  ma'lum  bo'lgan 

XIX—XX asrda eng yirik va vayronagarchilikka sabab bo'lgan zilzilalarni 

---

 

 

329 

keltirib o'tamiz. Olma-Otada 1887 va 1911-yillarda, Andijonda 1902-yili, 

Dushanba-1903-yili,  Farg'ona-1907  va  1946-yillar,  Ashxabod-1929  va 

1948-yillar,  Toshkent-1966-yil,  Leninakan-1988-yil  va  Neftegorsk-1989-

yillarda  bo'lgan  Zilzilalar  yuqorida  nomi  zikr  etilgan  shaharlarni 

vayronaga  aylantirib  ko'plab  odamlarning  hayotiga  zomin  bo'lgan. 

YUNESKO tashkilotining axborotiga qaraganda oxirgi o'n yilliklar ichida 

zilzila oqibatida halok bo'lganlar soni 1 mln kishidan oshib ketgan.