Keyin bir necha kun yoki bir necha hafta keyin payd

19.5.Faoliyatni tashkil qiluvchilarga ajratish

 

 

"Inson-muhit", "inson-ishlab chiqarish va boshqa tizimlar murakkab 

ko'p tenglamali va qismli tashkil qiluvchilardir. Xavflar identifikatsiyasini 

ijobiy  yechishda  bu  tizimlarni  tahlil  jarayonida  tashkil  qiluvchilarga 

ajratish (dekompozitsiya qilish) muhimdir. 

Faoliyatni  tashkil  qiluvchilarga  ajratish  bir  ma'noda  xavf  va 

uning  xavfli  turkumlarini.  Shuning  uchun  faoliyatni  loyihalashda  ma'qul 

bo'lgan  manba  ma’lumotlaridan  foydalanilgan  holda  uni  yetarli  darajada 

detallashtirish  (elementlarga  ajratish)  va  xavfli  xususiyatlarini  aniqlash 

muhimdir.  Xavfsizlik  sharoitlarini  loyihalash  juda  qiyin  jarayon  bo’lib, 

insondan 

maxsus 

tayyorgarlikni 

talab 

qiladi. 

Quyida 

HFXni 

loyihalashning taxminiy chizmasini keltiramiz (32-jadval). 

  

                                                                                

32-jadval 

T/

p 

Harakat tartibi 

Harakat natijasi 

1 

Loyihalanayotgan 

yoki ma'qul obektni 

tashkil 

qiluvchi 

(element)larga 

ajratish 

1.Aniqlashtirilgan : 

2.Mehnat sharoitlari 

3.Mehnat vositalari. 

4.Mehnat ozuqalari, 

yarim fabrikatlar 

---

 

 

422 

5.Energiya(elektrik, 

pnevniatik) 

6.Texnologik  jarayonlar 

operatsiyalar,hitmkatlar 

 

7.Tabiiy-klimatik 

omillar 

8.O'simlik, hayvonlar 

9.Ish 

joylar, 

sexlar. 

bo'limlar 

2 

Yaratilgan  har  bir 

element 

uchun 

xavflar 

indentifikatsiyasini 

tuzish 

Xavflar ro’vxati 

3 

“Sabab  va  xavflar 

daraxt”larini 

ko’rish 

Xavflar sababi 

4 

Xavflarni  soni  sifat 

jihatdan 

baholash,ularni 

xavf-xatarnimng 

ruxsat 

qilingan 

qiymat  va  darajasi 

bilan taqqoslash 

Himoyalanish 

muhim 

bo’lgan 

xavflar 

va 

sabablar ro’yxati 

5 

Maqsadni aniqlash 

Erishilgan  zarar  bo’lgan 

mehnat 

sharoitining 

sonli 

o’lchamlarini 

aniqlash 

6 

Obyektlarni xavfsiz 

ro’rsatkichlari 

bo’yicha  kompleks 

baholash 

Qabul  qilingan  integral 

yoki balli ko’rsatkichlar 

7 

Mumkin 

bo’lgan 

xavfsizlik  prinsip, 

usul 

va 

vositalarning  tahlil 

qilish 

Prinsiplar, 

usullar,alternativlarni 

to’plash 

8 

Har  bir  alternative 

bo’yicha  talofat  va 

Ma’qul 

bo’lgan 

variantni tanlash 

---

 

 

423 

yutuqlarning 

afzallik 

va 

kamchiliklarini 

tahlil qilish 

9 

Ma’qul 

bo’lgan 

usul,prinsip 

va 

vositalarni 

tahlil 

qilish 

Aniq  usur,  prinsip  va 

vositalarini tanlash 

1

0 

Hisoblar 

samaradorligini 

baholash 

Aniq yechim (tadbir)lar: 

Texnik, 

ijtimoiy 

va 

iqtisodiy 

samara 

ko’rsatkichlari 

 

 

19.6.Faoliyat xavfsizligini ta’minlash prinsip, usul va vositalari 

 

Xavfsizlikning  umumiy  nazarayasi  strukturasida  prinsiplari  va 

usullari evristik va usulubiy ro’l o’ynaydi hamda o’rganilayotgan fan soha 

bilan bog’langanligi haqida to’la tushuncha beradi. 

Prinsiplarning 

ahamiyati 

haqida 

fransuz 

filosof-materialisti 

Gelvetsiy  (1715-1771)shunday  yozgan:  “Ayrim  prinsipaplarini  bilish 

ayrim omillarni bilmaslikni yengil to’ldiradi”. 

 Xavfsizlikni  ta'minlash  usuli  va  prinsiplari  boshqa  umumiy 

usullardan farq qilgan holda dialektika va logikaga tegishlidir. 

Prinsiplar  va  metodlar  ma'lum  miqdorda  o’zaro  bog'liqdir. 

Xavfsizlikni  ta'minlash  vositalari  keng  ma'noda  konstruktiv,  tashkiliy, 

iqtisodiy  bo’lib,  usul  va  prinsiplarni  aniq  ro'yobga  chiqarishga  xizmat 

qiladi. 

Prinsiplar,  metodlar  va  vositalar  Xavfsizlikni  ta'minlashning  logik 

bosqichlaridir.  Ularni  tanlash  faoliyatining  aniq  sharoitiga,  xavf 

darajasiga, baxosiga va boshqa ko'rsatkichlarga bog'liq bo’ladi. 

 Xavfsizlikni ta'minlash o’z ichiga murakkab jarayonni oladi va uni 

elementar tashkil etuvchilarga, ya’ni dastlabki holatlar, g'oyalar, prinsiplar 

deb  ataluvchilarga  bolish  mumkin.  Prinsip  so’zi  lotincha  so'zdan  olingan 

bo’lib,  boshlanish,  g'oya,  asos  demakdir.  Ishlab  chiqarishning  turi, 

texnologik  jarayonlarning  afzalliklari,  qo'llaniladigan  jihozlarning  har 

xilligi    bularning  hammasi  xavfsizlikni  ta'minlash  prinsiplarining  ko’p 

xilligiga shartlanadi.  

Prinsiplar muhim uslubiy ahamiyatga egadir. 

 

---

 

 

424 

Xavfsizlikni  ta'minlash  bo'yicha  to'laqonli  profilaktik  ish  ilmiy-

tekshirish,  tajriba-konstruktorlik,  loyiha  ishlarida,  ishlab  chiqarish 

obyektlarini  qayta  qurish  va  foydalanish  bosqichida  faqat  ongli  ravishda 

xavfsizlik prinsiplarini hisobga olish bilan amalga oshiriladi. 

Prinsiplarning  nazariy  va  amaliy  ahamiyati  shundan  iboratki,  ular 

bizni o’rab olgan dunyodagi xavflar bo'yicha bizlarning bilim darajamizni 

aniqlaydi  va  o'z  navbatida  himoya  tadbirlariga  va  ularni  hisoblash 

usullariga talablar belgilaydi. 

Prinsiplarning  ahamiyati  amaliy  jihatidan  ham  muhimdir:  Ular 

raqobatlashayotgan  variantlarni  taqqoslab  tahlil  qilish  asosida  xavflardan 

himoyalanishning 

optimal 

yechimlarini 

topishga 

imkon 

beradi. 

Prinsiplarning evristik qiymati shundan iboratki, ular mehnat xavfsizligini 

boshqarishni tashkil qilishda hal qiluvchi ahamiyatga egadir.  

Xavfsizlikni  ta'minlash  prinsipini  bir-birini  to'ldiruvchi  element 

sifatida o’zaro bog’lanishda qarash muhimdir. 

Konkret  sharoitlarga  bog’liq  holda  bir  va  boshqa  prinsiplar  har  xil 

amalga  oshiriladi.  Xavfsizlikni  ta’minlash  prinsiplari  ularni  amalga 

oshirish  belgilariga  qarab  shartli  ravishda  4  ta sinfga  bo’linadi:  taxminiy, 

texnikaviy, tashkiliy va boshqaruv prinsiplari.