Keyin bir necha kun yoki bir necha hafta keyin payd

Zanjirsimon 

o'z-o'zidan 

alangalanish.

 

Tabiatda 

shunday 

aralashmalar  uchraydiki,  ularning  haroratini  oshirmagan  holda  kimyoviy 

jarayonlar  ro'y  berishi  va  bu  jarayonlar  o'z-o'zidan  tezla-shishi  (albatta 

uncha  ko'p  bo'lmagan  birlamchi  issiqlik  hisobiga)  va  o'z-o'zidan 

alangalanish hodisasini vujudga keltirishi mumkin. 

Bunday  hodisalarni  zanjirli  kimyoviy  jarayonlar  deb  yuritiladi.  Bu 

hodisaga  asosiy  sabab  aralashma  holidagi  yonuvchi  moddalarda,  ma'lum 

sharoit  taqozosi  bilan,  harorat  o'zgarmagan  holda,  bir  yoki  bir  necha 

markazda  moddaning  aktiv  atomlari  hosil  bo'ladi  va  bu  atomlar  modda 

tarkibidagi molekulalar bilan aktiv reaksiyaga kirishadi, buning natijasida 

yonuvchi  modda  molekulalari  parchalanadi  hamda  parchalangan 

molekulalar yangi aktiv markazlar hosil qiladi. 

Agar  zanjirsimon  reaksiyaning  markazi  bitta  bolsa,  unda  zanjir 

reaksiyasi sust kechadi. Bu tarmoqlanmagan zanjir reaksiyasi deb ataladi. 

Agar  markaz  bir  necha  bo'lsa,  bunda  reaksiya  keskin  ku-chayadi,  o'z-

oczidan  alangalanish  jarayoniga  olib  keluvchi  bu  reaksiya  tarmoqlangan 

zanjir reaksiyasi deb yuritiladi. 

Buni  xlor  bilan  vodorod  molekulalarining  o'zaro  birikishi  misolida 

tushuntirish mumkin. Xlor molekulalari yorug'lik ta'sirida Cl

2



2Cl Atom 

holidagi  xlor  vodorod  bilan  yengil  birikadi  H

2

+2Cl=2HCl+H  Atom 

holidagi vodorod Cl

2

, ni yana prachalaydi H+Cl2=HCl+Cl. Bularni o'zaro 

qo’shsak CI+H

2

+CI

2

=CI+2HC1 hosil bo'ladi 

Bundan  ko'rinib  turibdiki,  zanjirsimon  reaksiya  markazlari  tu-

gamaydi  va  davom  etaveradi.  Zanjirsimon  reaksiyaning  o'z-o'zidan 

alangalanishga olib keluvchi xususiyati harorat ko'tarilganda tezlashadi.