Kerosin fraksiyasini merkaptanlardan tozalash jarayoni

d) uchinchi bosqich: XX-asrning ikkinchi yarimida dunyo bo’ylab neftni qayta ishlash sanoati jadal suratda rivojlana boshladi. Bu jarayonni quyida keltirilgan jadvalda ko’rishimiz mumkin;
1-jadval
Neftni qayta ishlash samaradorligining ko’rsatkichlari.

Mamlakat nomi	Ishlatilgan neftni mln. t dagi miqdori.
	1960 yil	1970 yil	1975 yil	1987 yil
AQSh	399,2	535,6	613,1	758,6
Yaponiya	27,5	167,5	219,8	226,5
Fransiya	33,3	100,4	110	96,2
Italiya	30,7	116,4	95,2	127,1
Britaniya	43,7	100,9	93,8	89,3
Germaniya	27,8	106,4	92,9	81,7
Kanada	37,9	58,3	83,5	92,7

1950 yilga kelib neftni qayta ishlash jarayoniga katalitik kreking, platina katalizatori ishtirokida katalitik riforming, distilyatlarni gidrogenlash orqali tozalash kabi ikkilamchi qayta ishlash jarayonlarini joriy etish orqali neft mahsulotlarini sifatini, yoqilg’i va organik sintez uchun xom-ashyo miqdorini sezilarli darajada oshirdi. Neft mahsulotlaridan sintetik yog’ kislotalarini, sintetik spirtlarni, poliolefinlar, sun’iy tolalar, sintetik kauchuk, mineral o’g’itlar ishlab chiqarila boshlandi. Neftdan olinadigan xom-ashyo ilgari texnik maqsadlarda ishlatilinayotgan bug’doy, kartoshka va yog’ kabi qimmatli oziq-ovqat mahsulotlarini tejalishiga olib keldi[5].

Natijada neft mahsulotlariga bo’lgan talab ortib, yildan-yilga neftni qayta ishlash uchun sarflanadigan neft miqdori ortib bordi. Quydagi jadvalda Rossiya Federatssyasining 1990 yildan 2005 yilga qadar yoqilg’iga bo’lgan ichki extiyojini foizlarda taqqoslash keltirilgan;
2-jadval
Yoqilg’ilarni foizlarda taqqoslanish ko’rsatkichlari.

Mahsulot nomi	1990 yil	1995 yil	2000 yil	2005 yil
Aviabenzin	100	85,7	85,7	85,7
Avtobenzin	100	95-108	86-100	83-95,5
Dizel yonilg’isi	100	94-102	103-115	113-123
Aviatsiya kerosini	100	88,5-98	89-103	96-113
Mazut yonilg’isi	100	82-91	68-81	60-67

Yuqoridagi jadvaldan xulosa qilishimiz mumkinki neft va undan olinadigan mahsulotlar kimyo sanoatining bugungi kundagi kamayib boryotgan yoqilg’i zaxiralaridan biri hisoblanadi. Uning butkul tugashini kutish esa bugungi kundagi mavjud xom-ashyo bazasini taxchilligiga olib keladi.

Bugungi kunda avtomobillarga o’rnatilayotgan siqilgan tabiiy gaz va suyultirilgan gaz qurilmalarini yoqilg’i tanqisligini oldini olishda ishlatilayotgan alternativ variantlardan biri deb qarash mumkin. Ammo bu bilan cheklanib qolmasdan yanada yangi manbalarni ishlash payida bo’lishimiz lozim[6].

Kerosin fraksiyasini merkaptanlardan tozalash
Neftning hosil bo’lish haqidagi ilk zamonaviy qarashlarni fanga M.V.Lomonosov olib kirgan bo’lib, uning gipotezasiga ko’ra yer osti issiqligini toshko’mirga ta’siri natijasida asfalt, neft va tosh moylari hosil bo’ladi. 1805 yilda esa A.Gumbolt tomonidan neftni minerallardan hosil bo’lgan degan fikr bildirildi.
1866 yilda M.Bertlo, 1871 yili G.Biasson tomonidan olib borilgan uglevodorodlarni noorganik sintezi tajribalari neftni minerallardan hosil bo’lganlik gipotezasini ilgari surilishiga turtki bo’ldi.
D.I.Mendeleev esa 1867 yilgacha neftni organik tabiatdan hosil bo’lgan degan fikrida qat’iy turib olganligiga qaramasdan 1877 yilga kelib yer qarida yuqori xaroratda hosil bo’lgan metall karbidlarini suv bilan ta’siri natijasida hosil bo’lgan degan fikrni ilgari sura boshladi.
O’tgan yuz yillar ichida kimyoviy, geokimyoviy va geologik ma’lumotlar anchagina yig’ildi. Bugungi kunga kelib ko’pchilik olimlar neftni organik tabiatdan hosil bo’lgan deyishsada, ammo xali ham minerallar gipotezasini qo’llovchi olimlar guruhi uchrab turadi[7].