Keramik materiallar

Texnik keramika. Silikatlar va aluminosilikatlarga asoslangan keramika. Mullit va mullit-korund keramikasi. Klinostestit keramika. Silikatlarga asoslangan boshqa texnik keramika turlari.
Oksidli texnik keramika. Al2O3 ga asoslangan keramika. Sirkonyum dioksidga asoslangan keramika. MgO, CaO, BeO, ThO2, UO2 ga asoslangan keramika. TiO2, titanatlar, zirkonatlar va shunga o‘xshash xususiyatlarga ega boshqa aralashmalarga asoslangan keramika. Spinellar asosida ishlangan chinni.
Texnik oksidi. Texnik keramika. Metall choyshablar. Metall bo‘lmagan oksidi yo‘q keramika. SiC ga asoslangan keramika. Si3N4 va AlN ga asoslangan keramika. BN va B4C ga asoslangan keramika. Boridlar va silikitsalarga asoslangan dazmollash.
“Keramik materiallar va ularga ishlov berish” fani buyicha ma’ruza darslarida zamonaviy kompyuter texnologiyalari yordamida prezentatsion va elektron-didaktik texnologiyalarini;
“Keramik materiallar va ularga ishlov berish” fanidan o’tkaziladigan amaliy mashgulotlarda aqliy hjum, klaster kabi pedagogik texnologiyalarni qo’llash nazarda tutiladi.
Keramika (yun. keramos — tuproq) — tuproq (gil, kaolin) yoki anorganik moddalarni yuqori t-ralarda pishirish yoʻli bilan olinadigan nometall materiallar va buyumlar. Barcha sohalarda: uy-roʻzgʻorda (idish-tovoqlar), qurilishda (gʻisht, cherepitsa, quvurlar, koshinlar, devorlarni bezash buyumlari), texnikada (radiotexnika, elektrotexnika, kosmonavtika), t. y.da, suv va havo transportida, haykaltaroshlik va amaliy sanʼatda K. keng tarqalgan. Tuzilishiga koʻra, dagʻal (notekis tarqalgan yirik zarralardan tashkil topgan, gʻovakligi 5 — 30%) va nafis (tekis tarqalgan mayda zarralardan tashkil topgan, gʻovakligi 5% gacha) turlarga boʻlinadi.
Keramik buyumlar tayyorlash uchun avval tuproq, kaolin, kum, dala shpati, metallurgiya va baʼzi sanoat chiqindilari sharli tegirmonda kukun holiga keltiriladi, suv qoʻshib aralashtiriladi; olingan oquvchan qolatdagi qorishma aralashtirgichli hovuzchalarga quyiladi; qoliplash usuliga qarab uni filtr-presslar yoki maxsus purkash qurilmalarida maʼlum miqdorgacha suvsizlantiriladi. Soʻngra namligi 6 — 12% boʻlgan kukun holidagi qorishmalardan presslar yordamida, 15—25% li qorishmalardan yoyish, bosish yoki kulollik charxit shakl berish yoʻli bilan buyumlar tayyorlanadi. Tarkibida 25—45% suvi boʻlgan qorishmalar esa gips, gʻovak plastmassa va metall qoliplarga quyish yoʻli bilan qoliplanadi.
Fayans olish va sirkorlik sirlari qadimda misrliklarga mil. av 15-asrdayoq maʼlum boʻlgan Ular milodning 3— 4-asrlarida Xitoyda yana kashf qilindi, 9—10-asrlarda Yaqin Sharq mamlakatlarida, oʻrta asrlarda Oʻrta Osiyoda, 16-asrda Fransiyada, 18-asrda Germaniya, Angliyada, 19—20-asrlarda Rossiyada rivojlangan. K. taraqqiyotining jahon tarixida Xitoy chinnisi va fayansi muhim oʻrin tutgan. U Yevropa va Osiyoning koʻpgina mamlakatlarida K. rivojiga sezilarli taʼsir koʻrsatgan. Oʻrta Osiyoda, Eron, Ozarbayjon, Turkiya, arab mamlakatlarida binolarni bezashda, qabariq terrakotani qoʻllashda, idish-tovoqlar yasashda K.ning ahamiyati beqiyos boʻlgan. 10—15-asr meʼ-morligida Xiva, Samarqand, Buxoro, Qoʻqon, Toshkentda qurilgan binolarning polixrom mozaika koshinkorlik qoplamlari meʼmorlik sanʼatining eng yuqori yutuqlari hisoblanadi (qarang K. mahsulotlarini pishirish texnikasi va texnologiyasi koʻp asrlar mobaynida oddiy gulxandan xumdongacha, oddiy oʻchoqdan mexanizatsiyalashtirilgan pechlargacha boʻlgan taraqqiyot yoʻlini bosib oʻtdi.
Qurilish materiallari - binolar (inshootlar) qurish va taʼmirlashda ishlatiladigan tabiiy va sunʼiy ashyolar hamda buyumlar. Umumiy ishlarga moʻljallangan (mas, se-ment, beton, yogʻoch materiallar) va maxsus (mas, akustika materiallari, issiklik izolyatsiya materiallari, oʻtga chidamli materiallar) xillari bor.
Texnologik va ekspluatatsiya alomatlariga koʻra quyidagi asosiy guruhlarga boʻlinadi. Tabiiy tosh materiallar — mexanik ishlov beriladigan togʻ jinslari (qoplama plitalar, chaqiq tosh, shagʻal va boshqalar). Keramik materiallar va buyumlar — tuproqli xom ashyolardan qoliplash, pishirish yoʻli bilan tayyorlanadi (qarang Keramika, Gʻisht). Anorganik bogʻlovchi moddalar — suv bilan aralashganda plastik boʻtqaga, keyin toshsimon holatga aylanadigan kukunsimon materiallar (sement, gips, ohak va boshqalar). Beton va qorishmalar — bogʻlovchi moddalar, suv va toʻldirgichlar aralashmasidan olinadigan, maʼlum fizik-me-xanik va kimyoviy xossalarga ega boʻlgan tabiiy tosh materiallar.