Kegl cc pechat indd

M = F · l.
Uning birligi M = 1  N · m. Siz kundalik turmushda og‘ir toshni 
yoki yukni joyidan siljitishda uning tagiga lom tiqib ko‘ta 
rishganini 
ko‘rgansiz (55-rasm). Bunda lom uchiga F
1
 kuch bilan ta’sir etib, 
ikkinchi uchidan F
2
 kuch olinadi. F
2
 kuch F
1
 dan bir necha barobar 
katta  bo‘ladi.  Demak,  bu  qu rilmada kuch 
dan yutish mumkin ekan. 
Qo‘zg‘al mas ta 
yanch  atrofida  aylana  oladigan  qattiq  jismga  richag 
deyiladi. 55-rasmda richagning ayla nishi O nuqta atrofida bo‘ ladi.
Quyidagi tajribani o‘tkazaylik. Shta 
tivga qalin chizg‘ichni  O nuq-
ta atro 
fida  aylana  oladigan  qilib  o‘rnataylik.  Richagning  o‘ng  tomo-
niga olti birlik masofada (A) bitta yukni osaylik. Ikkin 
chi tomonida 
esa uch birlik maso 
faga (B) bit 
ta  yukni  osib  qo‘ysak,  muvo-
zanatda bo‘lmaydi. Muvozanat bo‘lishi uchun ikkita yukni osish 
kerak bo‘ladi. A nuqtaga ikkinchi yukni ossak, muvo 
zanatni saqlash

---

88
uchun  B nuqtaga to‘rtta yukni osishga to‘g‘ri keladi (56-rasm). 
Demak, richagda ta’sir etuvchi kuchlar va kuch yelkalari orasida 
quyidagicha munosabat bo‘ladi:
bunda: l
1
  –  OA oraliq uzunligi bo‘lib, F
1
 kuchning yelkasi;
l
2
  –  OB oraliq uzunligi bo‘lib, F
2
 kuchning yelkasi.
Richagning muvozanatda bo‘lish sharti Arximed tomonidan 
topilgan.
F
1
 · 
l
1
 = F
2
 · 
l
2
 dan