Kegl cc pechat indd

tutash idishlar
deyiladi.
Tutash idishlarga choynak, vodo 
provod tizimini misol sifatida 
keltirish mumkin (32-rasm). Quyidagi tajri bani o‘tkazaylik.
31-rasm. 
32-rasm. 
33-rasm.

---

63
Ikkita shisha nay olib, ularni rezina shlang yordamida ulaylik (33-
rasm). Rezina shlang o‘rtasini qisqich bilan mahkam siqib, bir tomoniga 
suv quyaylik. So‘ngra qisqichni olib qo‘ysak, suv bir tomondan ikkinchi 
tomonga oqib, ikkala tomonda bir xil sathda qolganligini ko‘ramiz. 
Naylardan birini o‘z holida qoldirib, ikkinchi tomonini pastga yoki 
yuqoriga siljitsak, suyuqliklar sathi bir xilligicha qoladi.
Bundan 
tutash idishlar qonuni
kelib chiqadi: 
Har qanday shakldagi 
tutash idishlarning tirsaklaridagi bir jinsli suyuqlik ustunlarining 
baland liklari bir xil bo
‘
ladi.
Agar tutash idishlarga turli xil suyuqliklar quyilsa nima bo‘ladi? 
Masalan, naylardan biriga yog‘, ikkinchisiga suv quyilsa, suyuqliklar 
sathi har xil bo‘ladi. Bunda suyuqliklar balandliklari nisbati, 
suyuqliklar zichliklari nisbati bilan quyidagicha munosabatda bo‘ladi:
.
Shunday qilib, zichligi katta bo‘lgan suyuqlik ustunining balandligi, 
zichligi kichik bo‘lgan suyuqlik ustunining balandligidan kichik bo‘ladi. 
Demak, yog‘ quyilgan nayda suyuqlik ustuni suv quyilgan tomoniga 
nisbatan katta bo‘ladi.
O‘zingiz bajarib ko‘ring
Salqin ichimlikdan bo‘shagan idishni (baklajka) olib, turli 
balandlikda bigiz yoki ingichka mix yordamida tirqishlar 
oching. Tirqishlarni gugurt cho‘pi bilan berkitib, suv to‘ldiring. Gugurt 
cho‘plarini navbat bilan olib, suvning otilish uzoqligini aniqlang. 
Sababini tushun tiring.
1. Gidrostatik bosim nimalarga bog‘liq?
2. Tutash idishlarga misollar keltiring.
3. 
Nima sababdan tutash idishlarga quyilgan turli suyuqliklar 
balandligi turlicha bo‘ladi?
6-mashq
1. Gidravlik press kichik porsheniga 10 N kuch ta’sir ettirilganda, 
katta porshendan 180 N kuch olindi. Agar katta porshen yuzasi 90 sm
2
bo‘lsa, kichik porshen yuzasi nimaga teng? (
Javobi:
5 sm
2
.)
2. 33-rasmdagi shisha naylarning bir tomoniga suv, ikkinchi 
tomoniga o‘simlik yog‘i quyiladi. Suv balandligi 30 sm bo‘lsa, yog‘ 
balandligi qancha bo‘ladi? (
Javobi:

33,3 sm.)

---

64
3
*
. Eni 50 sm, bo‘yi 40 sm va balandligi 50 sm bo‘lgan akvarium-
dagi suvning idish tubiga bergan bosimini hisoblang. (
Javobi:
4900 Pa.)
4. Nima sababdan futbol to‘pini og‘iz bilan puflab shishirish 
mumkin emas?
5. Kichik yuzali menzurkadagi suv keng yuzali bankaga quyildi. 
Suvning idish tubiga bergan bosimi qanday o‘zgardi?