|
Савол
КЎЧМАС МУЛК ВА МУЛК ҲУҚУҚИ
150
Сиз судга уйни сотган шахсни жавобгар сифатида кўрсатган ҳолда
фойдаланиш ҳуқуқини йўқотган деб топиш ҳақида даъво аризаси билан
мурожаат қилишингиз лозим.
Шартномада рўйхатдан ўчиш муддатининг кўрсатилмаганлиги
Сизнинг мулк ҳуқуқини амалга оширишингизга тўсқинлик қилмайди.
Қонун талабларига кўра нотариал тартибда тузилган уй-жой
шартномасида сотувчи ва унинг оила аъзоларининг турар-жой рўйхатидан
чиқиб кетиш муддати кўрсатилган бўлса, шу муддат тугаган кундан,
муддат кўрсатилмаган бўлса, шартнома тузилган кундан эътиборан улар
турар-жойдан фойдаланиш ҳуқуқини йўқотган деб ҳисобланади.
Жавоб
Виндикацон даъволарда бўлгани каби, судга негатор даъвони мулк
эгасигина эмас, ашёни қонуний асослар бўйича, хусусан, қонун ёки шартномага
асосан эгалловчи шахс ҳам қўзғатишга ҳақли.
Зеро, Фуқаролик кодексининг 232-моддасига кўра гарчи мулкдор бўлмаса
ҳам, лекин мол-мулкка мерос қилиб қолдириладиган умрбод эгалик, хўжалик
юритиш, оператив бошқариш ҳуқуқи асосида ёки қонун ёхуд шартномада
назарда тутилган бошқа асосга кўра эгалик қилаётган шахс ҳам ушбу
Кодекснинг 228-231-моддаларида назарда тутилган ҳуқуқларга эга бўлади. Бу
шахс ўз эгалигини мулкдордан ҳам ҳимоя қилиш ҳуқуқига эга.
Бунга мисол тариқасида мулкни ижарага олувчини келтириш мумкин, яъни,
мулкни ижарага олувчи мулк эгаси билан тузилган шартнома бўйича ашёдан
вақтинча фойдаланувчи шахс билан бу мулкни эгаллаш ва ундан фойдаланиш
ҳуқуқи бузилганида ҳар кимга, шу жумладан, мулк эгасига нисбатан ҳам даъво
қўзғатишга ҳақли.
Бундай даъволар учун номулкий тусдаги даъволарга белгиланган қийматда
давлат божи ундирилади.
3 .2 .3 . БИТИМЛАРНИ ҲАҚИҚИЙ ЭМАС ДЕБ ТОПИШ
Мулк ҳуқуқининг кафолатлаш, унинг дахлсизлиги таъминлашда энг
асосий омил унинг қонун талабларига мувофиқ вужудга келганлигидир.
Қайд этилганидек, мулк ҳуқуқи вужудга келишининг энг кўп тарқалган
турларидан бири уни битимлар асосида қўлга киритиш бўлиб, ушбу жараёнда
битимларнинг тегишли тартибда тузилиши, яъни ҳақиқийлиги зарур аҳамият
касб этади.
Қонунда белгиланган талабларга кўра битимлар ҳақиқий саналиши учун
улар қуйидаги шартларга жавоб бериши лозим, яъни:
151
●
битимларнинг мазмуни қонунга ва қонуности актларига мувофиқ
бўлиши;
●
битимларни тузувчи шахслар ҳуқуқ ва муомала лаёқатига эга бўлиши;
●
битимлар ҳақиқатдан ҳам юридик оқибатлар туғдириш мақсадини
кўзлаган ҳолда тузилган бўлиши;
●
битимлар тегишли шаклда ва тартибда тузилган бўлиши шарт.
Юқоридаги талабларга риоя қилинмасдан тузилган битимлар ҳақиқий
эмас деб ҳисобланади.
Мулк ҳуқуқининг битимларни ҳақиқий эмас деб топиш орқали ҳимоя
қилиниши шунда ифодаланадики, мулкдорнинг хоҳишига зид равишда
(муомалага лаёқатсиз ёки муомала лаёқати чекланган, ўз ҳаракатларининг
аҳамиятини тушуна олмайдиган, янглишган ёки алданган) битим тузилиши
оқибатида у маҳрум бўлган мулк қонуний эгалигига қайтарилади.
Фуқаролик кодексининг 9-бобида белгиланган битимларни ҳақиқий эмас
деб топишнинг асослари қатъий ҳисобланади.
Битимларнинг ҳақиқий эмаслиги Фуқаролик кодекси 113-моддасининг
1-қисмида икки турга таснифланган бўлиб, унга кўра битим Фуқаролик
кодексида белгилаб қўйилган асосларга кўра:
●
суд ҳақиқий эмас деб топганлиги сабабли (низоли битим);
●
бундай деб топилишидан қатъий назар ҳақиқий эмас (ўз-ўзидан
ҳақиқий бўлмаган) деб ҳисобланади.
Низоли битим деганда, битим кўринишида содир этилган ҳаракатлар
суд томонидан қонунда назарда тутилган асосларга кўра фақат ваколатли
шахсларнинг даъвоси билан ҳақиқий эмас деб топилиши тушунилади.
Ўз-ўзидан ҳақиқий бўлмаган битим деганда, битим кўринишида содир
этилган ҳаракатлар қонун талабларига номувофиқ бўлганлиги сабабли унинг
иштирокчилари кўзлаган ҳуқуқий оқибатларни келтириб чиқара олмаслиги
тушунилади.
Фуқаролик кодекси 113-моддасининг 3-қисмига кўра ўз-ўзидан ҳақиқий
бўлмаган битим ҳақиқий эмаслигининг оқибатларини қўлланиш тўғрисидаги
талабни ҳар қандай манфаатдор шахс қўйиши мумкин. Суд бундай оқибатларни
ўз ташаббуси билан қўллашга ҳақли.
Қонун талабларига кўра битимларни ҳақиқий эмас деб топиш фақат суд
тартибида амалга оширилади.
Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 2006 йил 22
декабрдаги “Суд амалиётида битимларни тартибга солувчи қонунчилик
нормаларини татбиқ қилишда вужудга келадиган айрим масалалар
тўғрисида”ги 17-сонли қарорида Фуқаролик кодексида белгиланган
битимларни ҳақиқий эмас деб топишнинг асослари, оқибатлари ва
мазкур тоифада иш юритишга оид бошқа аҳамиятли ҳолатлар юзасидан
тушунтиришлар берилган.
Do'stlaringiz bilan baham: |
