Кўчмас мулк иқтисодиёти

Ипотека предмети бўла олмайди 
Мулкнинг бир қисми, унинг бўлими натурал шаклда қўлланиш соҳасини ўзгартирмаган 
ҳолда мавжуд бўлмайди 
Оборотдан чиқарилган мулк, унга нисбатан ундиришни қўллаб бўлмайди 
Давлат мулки: давлат ва муниципал ерлар, қишлоқ хўжаликерлари, давлат ва муниципал 
индивидуал ва кўп хонадонли турар жой уйлари, ер ости участкалари ва алоҳида 
қўриқланадиган табиий ҳудудлар 
Майдони турли қўлланиш соҳаларига мўлжалланган ва йўл қўйилган фойдаланишнинг 
минимал ўлчамидан кичик бўлган ер участкасининг қисми 
Хонадонга бўлган эгалик ҳуқуқидан алоҳида бўлган турар жой уйининг умумий мулкига 
бўлган эгалик ҳуқуқининг улуши 
Мажбурий хусусийлаштириш кўзда тутилган мулк ёки хусусийлаштириш ман этилган мулк
18.6-расм. Ипотека предмети бўла олмайдиган мулклар 

---

259 
Ипотека билан таъминланган мажбурият ипотека ҳақидаги шартномада унинг 
суммаси, вужудга келиш асоси ва бажарилиш муддати кўрсатилиши билан акс этиши 
керак.
Агар гаровга пул берувчининг ҳуқуқлари гаров ҳужжати билан тасдиқланса, бу 
ҳолатга мажбурий тартибда ипотека шартномасида кўрсатилади. Ипотека ҳақидаги 
шартнома нотариал тасдиқланган, корхонанинг, бинонинг ёки бошқа объектнинг 
жойлашган ўрни бўйича ер китобида рўйхатдан ўтган бўлиши зарур. Корхона гаровини 
давлат рўйхатидан ўтказишни амалга оширувчи орган ер китобини юритувчи органга 
гаровнинг рўйхатдан ўтганлиги ҳақида маълумот бериши зарур. 
Зарур маълумотларга эга бўлмаган шартнома, ипотека ҳақидаги шартнома сифатида 
нотариал тасдиқдан ва давлат рўйхатидан ўтишга лойиқ бўлмайди
132
. Ипотека ҳақидаги 
шартномани нотариал тасдиқлашда ва давлат рўйхатидан ўтказишда қоидаларга риоя 
қилмаслик, унинг ҳақиқий деб тан олинмаслигига олиб келади. Бундай шартнома барча 
ҳолатларда ҳам аҳамиятсиз саналади. Ипотека ҳақидаги шартнома давлат рўйхатидан 
ўтган вақтдан бошлаб кучга киради.
“Ипотека ҳақида”ги қонуннинг 10-моддасида айтилишича, кредит ёки бошқа 
шартномага ипотека билан таъминланган мажбуриятни ўз ичига олган ипотека ҳақидаги 
битим киритилганда, бу шартноманинг шакли ва давлат рўйхати ипотека ҳақидаги 
шартнома учун ўрнатилган талабларга мувофиқ келиши керак. Бу, кейинчалик 
тузиладиган барча «қўшимча битимлар» ёки кўчмас мулк гарови ҳақидаги амалда бўлган 
шартномага «битимлар» нотариал тасдиқланиши ва давлат рўйхатидан ўтказилиши 
кераклигини, акс ҳолда, улар аҳамиятга эга бўлмаслигини англатади. 
Агар, ипотека ҳақидаги шартномада гаровга пул берувчи шахснинг ҳуқуқлари гаров 
ҳужжати билан тасдиқланиши кўрсатилган бўлса, нотариусга шартнома билан бирга гаров 
ҳужжати ҳам тақдим этилади. Нотариус унда ипотека ҳақидаги шартноманинг нотариал 
тасдиқланиш вақти ва жойини қайд этади, гаров ҳужжатлари варақларини номерлайди ва 
муҳр билан тасдиқлайди.
Ипотека предметининг баҳоси
Ўзбекистон Республикаси қонунчилигига мувофиқ, 
гаровга қўювчи ва гаровга пул берувчи шахснинг келишуви бўйича, ер участкаси 
ипотекасида Қонунга амал қилган ҳолда аниқланади ва ипотека ҳақидаги шартномада пул 
кўринишида ифодаланади.
Гаровга қўйилган мулкка
 гаров ҳуқуқи 
ипотека ҳақидаги шартнома тузилган вақтдан 
бошлаб юзага келади, агар, ипотека билан таъминланган мажбурият кечроқ юзага келган 
бўлса, - бу мажбурият юзага келган вақтдан бошлаб. 
Ипотека тўғрисидаги шартнома бўйича гаровга қўйилган мулк гаров ҳуқуқи юзага 
келган вақтдан бошлаб ипотека билан юкланган саналади
133
. 
Ипотека ҳақидаги шартномани тузишда, гаровга қўювчи шахс гаровга пул берувчи 
шахсни ўзига маълум бўлган шартномани давлат рўйхатидан ўтказиш вақтидаги учинчи 
шахсларнинг ипотека предметига бўлган барча ҳуқуқлари (гаров ҳуқуқи, умрбод 
фойдаланиш ҳуқуқи, ижара ҳуқуқи, сервитут ва б.) ҳақида ёзма равишда огоҳлантиришга 
мажбур. Бу мажбурият бажарилмаган тақдирда, гаровга пул берувчи шахс ипотека билан 
таъминланган мажбуриятни муддатдан олдин бажарилишини талаб қилиш ҳуқуқига эга. 
Навбатдаги ипотекага
134
, агар у ўша мол-мулк ипотекаси ҳақидаги, амал қилиши 
ипотека тўғрисидаги навбатдаги шартнома тузилаётган пайтда тугамаган олдинги 
шартномаларда тақиқланмаган бўлса, йўл қўйилади
135
. Агар ипотека тўгрисидаги олдинги 
шартномада ипотека тўғрисида навбатдаги шартномани тузиш мумкин бўлган шартлар 
132
ЎзР «Ипотека ҳақида»ги қонуни 10 ва13-модда. 
133
ЎзР «Ипотека ҳақида»ги қонуни 10-модда. 
134
ЎзР «Ипотека ҳақида»ги қонуни 5-боб. 
135
Там же, ст. 29. 

---

260 
назарда тутилган бўлса, бундай шартнома ана шу шартларга риоя этилган ҳолда тузилиши 
керак.
Навбатдаги ипотекалар кўп бўлган ҳолатда (мажбуриятдаги шахсларнинг кўплиги) 
ипотека субординацияси ва шунга мувофиқ гаров берувчиларнинг кетма-кетлиги мавжуд.
Навбатдаги ипотека мажбурий равишда давлат рўйхатидан ўтказилади.
136
Ипотека тўғрисидаги навбатдаги шартномада айни ўша мол-мулкнинг олдинги 
ипотекалари тўғрисидаги барча қайд ёзувлари ҳақида белги қўйилади. 
Навбатдаги ипотека тўғрисидаги белги айни ўша мол-мулкнинг барча олдинги 
ипотекалари ҳақидаги 
қайд ёзувлари
га киритилади. 
Мулк бир неча маротаба гаровга қўйилиши мумкин – бу иккиламчи (кейинги) 
кредитни ва иккиламчи (кейинги) гаров ҳуқуқини олган ҳолда қайта қўйиш ёки иккинчи 
(учинчи) ёҳуд кичик, кейинги, субординация қилинган ипотекалар (бошқа номланишлар 
ҳам мавжуд)дир.
Одатда иккинчи ипотеканинг мақсади – бу биринчи гаров хатини расмийлаштириш 
вақтидан бошлаб кўчмас мулк қийматининг сезиларли даражада ошиши ёки кредит 
қарзининг катта қисмини қайтарган вақтда қўшимча кредит олиш имкониятидир.
Бунда, эълон қилинган икки кредитнинг умумий суммаси, қандай ҳисобланмасин, 
одатда, гаров объекти янги сотув баҳосининг 80-85% дан ошмайди. 
Ипотекага қўювчи ипотека нарсасига эгалик қилишга ва ундан белгиланган мақсадга 
мувофиқ фойдаланишга ҳақли. Ипотекага қўювчи ипотека нарсасидан маҳсулот, ҳосил ва 
даромад олишга ҳақли. Агар ипотека тўғрисидаги шартномада бошқача тартиб назарда 
тутилмаган бўлса, ипотекага олувчи ана шу маҳсулот, ҳосил ва даромадга бўлган 
ҳуқуқларга эга бўлмайди
137
. 
Ипотекага олувчи ипотека тўғрисидаги шартнома амал қиладиган муддат давомида 
ипотека нарсасининг мавжудлигини, ҳолатини, уни асраш ва ундан фойдаланиш 
шароитларини текшириш ҳуқуқига эга Ипотекага олувчи томонидан бундай текширув 
ўгказилиши ипотека нарсасидан белгиланган мақсадга мувофиқ фойдаланишни тўхтатиб 
қўймаслиги ёки ипотекага қўювчининг ехуд ипотека нарсаси вақтинча фойдаланишида 
турган бошқа шахснинг ҳуқуқларини ўзгача тарзда бузмаслиги керак. 
Бироқ, амалга оширилаётган текширув гаровга қўйилган мулкдан гаровга қўювчи 
ёки мулкка эгалик қилаётган бошқа шахслар фойдаланишига халақит бермаслиги керак.
Қарз берувчи томонидан мажбуриятларнинг гаровга қўйилган мулкни йўқотиш ёки 
унга зарар етказишга хавф туғдирувчи қўпол равишда бузилган тақдирда,
138
гаровга 
қўювчи гаровнинг муддатдан олдин тугатилишини талаб қилишга ҳақли.