|
14.3. Риэлторлик фаолияти
Риэлторлик фаолияти
– кўчмас мулк объектлари ва уларга бўлган ҳуқуқлар
юзасидан, манфаатдор шахс номи ва ҳисобидан ёки ўз номи, аммо манфаатдор шахс
фойдасига шу манфаатдор шахс билан келишув (ёки ваколатнима) асосида фуқаролик-
ҳуқуқий
битимларни
тузиш
бўйича,
юридик
шахслар
ва/ёки
индивидуал
тадбиркорларнинг фаолиятидир.
Уй-жой бозорида қонуний равишда фаолият олиб борадиган, илк риэлторлик
фирмалари 1993 йилда ЎзР “Давлат уй-жой фондини хусусийлаштириш ҳақида”
115
ги
115
07.05.1993 й. № 846-XII ЎзР «Давлат уй-жой фондини хусусийлаштириш ҳақида» ги Қонуни
191
Қонуни қабул қилингандан ва хонадонлар хусусий мулк шаклига ўтказила бошланган
вақтда пайдо бўлди. Охирги вақтларда кўчмас мулк бозори тез суръатларда ривожланди.
Аммо, бу бозорда фирмалар фаолияти учун ягона ғоясининг шаклланиши, қонуний-
меъёрий базанинг мавжуд бўлмагани боис, қийин кечди.
Ўзбекистонда “Риэлторлик фаолияти тўғрисида”ги Қонун 2010 йил қабул қилинган
бўлиб, кўчмас мулк билан шуғулланиш фаолияти қонунлаштирилди ва расмий тус олди.
Жаҳон амалиётида риэлторлар фаолиятининг турли хил йўналишлари мавжуд:
брокерлик фаолияти, агентлик фаолияти, ишончли вакил сифатидаги ва дилер сифатидаги
фаолият, воситачилик ва тижорат фаолияти. МДҲ шароитида риэлторлик фаолиятининг
янги йўналишлари: девелоперлик ва редевелоперлик фаолияти, кўчмас мулкни бошқариш,
информацион технологиялар бўйича мутахассис сифатидаги фаолият, кўчмас мулк
объектларининг ҳуқуқий ҳамроҳлиги.
Юқоридагилардан асосийси
брокерлик
ҳисобланади, бу фаолият аниқ шахслар
манфаатида ва улар ҳисобидан амалга оширилади, ҳамда уларнинг кўчмас мулк
объектларига бўлган ҳуқуқларининг ўзгариши, ўрнатилиши ёки тугатилиши билан боғлиқ
бўлади.
Брокерлик фаолияти қуйидаги хизматларни ўз ичига олади:
•
кўчмас мулк бозори ҳолати ва таҳлили масалалари бўйича консультация бериш;
•
кўчмас мулк объектларини танлаш ва намойишини ташкил қилиш;
•
битимни амалга ошириш учун керак бўладиган ҳужжатларни тўплаш ва
тайёрлаш;
•
режалаштирилаётган битимни унинг рад этилиш эҳтимоли предмети бўйича
баҳолаш;
•
битим
томонларининг
ўзаро
ҳисоб-китобларини
ташкиллаштиришда
кўмаклашиш;
•
кўчмас мулк объектини топширишни расмийлаштириш.
Давлат рўйхатидан ўтиши керак бўлган битимлар учун брокерлик хизматлари
таркибига, агар битимда бошқа ҳолат кўзда тутилмаган бўлса, кўчмас мулк объектига
бўлган ҳуқуқларнинг риэлторлик ташкилотига ўтиши бўйича битимини расмийлаштириш
киради.
Кўчмас мулк бозори ҳолати ва таҳлили масалалари бўйича консультация бериш
тўлиқ аниқ маълумот бериш ва регион кўчмас мулк бозоридаги нархлар таҳлилини
ўтказишда ўз аксини топади. Бу манфаатдор шахсларга имкониятлар ҳақида ва мазкур
риэлторлик ташкилотидаги брокерлик хизматларини тақдим этиш жараёни ҳақида хулоса
чиқаришга имкон беради.
Кўчмас мулк объектларини танлаш ва намойишини ташкил қилиш манфаатдор шахс
– ҳуқуқ сотиб олувчининг ёзма талабномасига мувофиқ амалга оширилади. Танланадиган
вариантларнинг сони, уларни намойиш этиш кетма-кетлиги битимда белгилаб берилади.
Барча тақдим этилаётган вариантлар ўзлари ҳақида тўлиқ тасаввурни шакллантириш учун
таърифга эга бўлиши керак. Бунда, риэлторлик ташкилоти манфаатдор шахсларни кўчмас
мулк объектларининг камчиликлари ҳақида ёзма огоҳлантиради.
Харидор учун хонадон топиш мақсадидаги қидирув шартномаси, одатда, бир ойдан
олти ойгача бўлган муддатга тузилади. Шу вақтнинг ичида, агентлик харидор танлаши
учун маълум вариантларни, одатда 4-8 тасини (бу миқдор танлов учун етарли бўлади)
тақдим этишни ўз зиммасига олади. Харидор компанияга $100 дан $1000 гача (агар
хонадоннинг нархи юқори бўлса, ундан ҳам ортиқроқ) қийматни аванс тариқасида
киритади. Битим якунига етганидан сўнг аванс воситачилик ҳақидан чиқариб олинади.
Агент мижоз, ҳақиқатдан ҳам, уй-жой сотиб олишга қизиқиш билдираётганлигига ҳужжат
орқали ишонч ҳосил қилади.
Ҳозирча қидирув шартномаси бўйича ҳисоб-китобларнинг ягона стандарти мавжуд
эмас (яқин келажакда бўлиши ҳам гумон остида). Баъзи компаниялар мос келувчи вариант
192
топилганда
Do'stlaringiz bilan baham: |
