Кбк: 60. 5(5Ў) 31 Санжар Юлдашев Социологик тадқиқот методологияси [матн] / С. Юлдашев. Т.: Тошкент ислом университети, 2018. 228 б. (575. 1) Кбк: 31

Теледастурлар мавзу-
лари
Телеканаллар
Кўпин-
ча 
Ўрта-
ча 
Кам 
Умуман 
кўр-
майман
Янгиликлар
(Ўзбекис-
тон ва дунёда юз берган 
воқеа-ҳодисалар ҳақидаги 
янгиликлар, сиёсий ва 
ижтимоий мавзуларга 
оид кўрсатувлар)
Ўзбекистон
Қўшни мамлакат-
лар
(қозоқ, тожик, турк-
ман, 
қирғиз 
ва 
бошқ.)
Хорижий
(Россия ва бошқ.)
 

---

129
Кўнгилочар 
(маҳаллий 
ва хорижий фильмлар, 
сериаллар, мусиқий ва 
спорт дастурлари, ток-
шоу, телеўйинлар)
Ўзбекистон
Қўшни мамлакат-
лар
(қозоқ, тожик, турк-
ман, 
қирғиз 
ва 
бошқ.)
Хорижий
(Россия ва бошқ.)
Илмий-оммабоп
(товар 
ва хизматлар тўғрисида-
ги кўрсатувлар, фойдали 
маслаҳатлар, табиат ва 
ҳайвонот, фан-техника 
ва бошқа илмий-ўқув 
теледастурлар)
Ўзбекистон
Қўшни мамлакат-
лар
(қозоқ, тожик, турк-
ман, 
қирғиз 
ва 
бошқ.)
Хорижий
(Россия ва бошқ.)
Турли шаклдаги саволларни шакллантириш технологияси билан 
кейинги параграфда танишасиз. 
4. Паспорт қисми
Анкета сўрови аноним равишда ўтказилсада, сўровда иштирок 
этаётган респондентларнинг ижтимоий-демографик ва касбий-
малакавий тавсифи тўғрисида айрим маълумотларни олиш мумкин. 
Одатда, инсонлар аниқ исм-шарифлари ва яшаш манзиллари 
тўғрисидаги ахборотларни кўпинча сир тутишади. Сўров давомида 
анкета сўровномасининг анонимлиги респондентлар томонидан фақат 
ана шундай маълумотларни айтмаслик шарти билан белгиланади. 
Бироқ уларнинг ёши, жинси, маълумоти, касби, оилавий ҳолати 
тўғрисидаги маълумотларни олиш учун анкетага “паспорт қисми”ни 
киритиш мумкин. Паспорт қисми анкетанинг ахборот қисмидан кейин 
“Саволларимизга самимий жавоб берганингиз учун миннатдормиз, 
энди ўзингиз тўғрингизда биз билан фикр алмашишингизни илтимос 
қиламиз”
деган кичик бир мурожаат орқали “Жинсингиз, ёшингиз 
....” каби саволлар орқали шакллантирилади. 
Аксарият ғарб социологлари анкета сўровида иштирок этган 
респондентларнинг демографик таркибини статистик таҳлил 
қилишни осонлаштириш учун паспорт қисмини ахборот қисмидан 

---

130
олдин респондентларга қаратилган саломлашиш мурожаатидан ке-
йин киритиш кераклигини уқтирадилар. Нега биз таклиф қилаётган 
ёндашувга кўра паспорт қисмини анкетанинг ахборот қисмидан 
кейин жойлаштириш маъқул ҳисобланади? Шуни эътиборга олиш 
керакки, анкета сўровида иштирок этаётган фуқаролар жавобининг 
объективлигига уларнинг этноҳудудий стереотиплари таъсир 
кўрсатади. Ғарб аҳолисининг психологияси шарқ аҳолисиникидан 
принципиал фарқ қилади. Ғарб аҳолиси ўзи тўғрисидаги 
маълумотларни яширмайдиган, давлат органларига кескин равишда 
ўз мурожаатини маълум қиладиган, ўз сиёсий кайфиятидаги 
ўзгаришларни яширмайдиган хусусиятларга эга. Шунинг учун улар 
анкетанинг бошланишидаёқ ўзи тўғрисидаги маълумотларни кўрсатиб 
ўтиши мумкин. Шарқ аҳолисининг психологияси эса бундай эмас. 
Шу сабабли, агар паспорт қисми анкетанинг ахборот қисмидан кейин 
жойлаштирилса, респондентлар биринчи анкетадаги мурожаатномани 
ўқиб, ўзига нисбатан ҳурмат-эътибор ҳиссиётини ҳис қилади, кейин 
анкетадаги умумийликдан хусусийликка қараб тузилган саволларга 
кетма-кет жавоб бериш давомида улардаги уятчанлик, тортинчоқлик, 
ёпиқлик блокировкаси секинлик билан ечилади. Саволларга жавоб 
бериш давомида мустақил фикрлайдиган ҳолатга келади ва бир қанча 
саволга ўзининг фикрини белгилаб бўлгач, ўзи тўғрисидаги айрим 
маълумотларни билдириб ўтиши осон кечади ҳамда унчалик шубҳа 
туғдирмайди.
Мисол сифатида қуйидаги социологик анкетанинг паспорт қисми 
келтирилади:

---

131