Кбк: 60. 5(5Ў) 31 Санжар Юлдашев Социологик тадқиқот методологияси [матн] / С. Юлдашев. Т.: Тошкент ислом университети, 2018. 228 б. (575. 1) Кбк: 31

:

---

106
♦
бош йиғимнинг ҳар бир бирлиги тенглик асосида танланган 
йиғимга тушиш имконига эга бўлиши керак;
♦ саралаш паспортини пухта ишлаб чиқиш;
♦ бош йиғимнинг тавсифлари ва хусусиятларини билиш;
♦ албатта, разведкавий ва пилотаж тадқиқотларини ўтказиш;
♦ саралаш методини асосли танлаш ва саралаш техникасини 
тўғри қўллаш;
♦ умумий социологик сўровларда тасодифий саралаш метод-
ларини қўллаш;
♦ социологик тадқиқот этикасига риоя қилиш.
Х У Л О С А
Шундай қилиб, социологик тадқиқотнинг сифати бевосита 
саралаш методикасига боғлиқ бўлади. Бунинг учун саралашнинг 
миқдорий ва сифат талабларига таянган ҳолда респондентлар гуруҳини 
тўғри шакллантириш ҳамда тадқиқотнинг барча босқичларида илмий 
маҳорат билан ҳаракат қилиш керак бўлади. 
Мавзу юзасидан қуйидаги тўхтамларга келиш мумкин:
1. Саралаш – социологик тадқиқотнинг энг дастлабки босқичида 
амалга оширилади. У социологик сўровда бутун аҳолини ёппасига 
сўровга жалб қилишнинг имконияти чекланганлиги учун асосли 
қўлланилади.
2. Саралаш методикаси деганда социологик сўровга жалб қилиш 
мумкин бўлган эҳтимолий респондентларни қидириш ва танлашга 
оид методлар, усуллар ва жараёнлар мажмуаси тушунилади. Ушбу 
методика асосан саралашни лойиҳалаштиришга қаратилган.
3. Саралаш лойиҳаси
 
деганда объектдан кейинчалик сўров 
билан қамраб олинадиган одамлар (ёки бошқа ахборот манбалари) 
йиғиндисини ажратиб олиш принципларини кўрсатиш тушунилади. 
Ўз ўрнида, у саралаш ҳажми, саралаш тури ва методи ҳамда саралаш 
паспортидан иборат.
4. Респондентлар базасини шакллантириш учун саралаш ҳажмини 
тузиш керак. Саралаш ҳажми умумий ва танланган йиғимлардан 
иборат. Айнан ана шу йиғимлар ўртасидаги фарқ ёки ўхшашликлар 
тадқиқотнинг репрезентативлигига бевосита таъсир кўрсатади.

---

107
5. Саралаш методикасининг репрезентативлигини таъминлаш 
учун умумий йиғимнинг ҳар бир бирлиги танланган йиғим таркибига 
тушишга тенг ҳуқуқли эҳтимолга эга бўлиши, умумий йиғим 
бирликларини бир ёқламали саралашдан қочиш ҳамда саралаш имкон 
қадар ўхшаш, бир хил йиғимлардан амалга оширилиши керак.
6. Саралаш икки гуруҳга бўлинади: тасодифий ва нотасодифий 
саралаш турлари. Умуммиллий сўровларда асосан тасодифий, 
мақсадли ва тор доирадаги сўровларда эса нотасодифий саралаш 
методлари қўлланилади.
7. Саралаш амалиётида икки хил хато юзага келиши мумкин: 
эҳтимолий ва тизимли хатолар. Ўз ўрнида, эҳтимолий хато 
статистик чалкашликлар оқибатида, тизимли хатолар эса социолог-
тадқиқотчининг касбий малакасизлиги натижасида юзага келиши 
мумкин.