Кбк: 60. 5(5Ў) 31 Санжар Юлдашев Социологик тадқиқот методологияси [матн] / С. Юлдашев. Т.: Тошкент ислом университети, 2018. 228 б. (575. 1) Кбк: 31

асосий массив методи
тўғрисида ҳам айтиб ўтиш жоиз. 
Асосий массив методи умумий йиғимнинг 60-70 % қисмини сўровга 
жалб этишни назарда тутади. 
Унинг техникаси жуда оддий: топшириқда (буюртмада) 
кўрсатилган туман аҳолисидан ёки корхона, ташкилот, муассаса 
ходимларининг асосий қисми (массиви) сўровга жалб қилинади. 
Натижада умумий ва танланган йиғимларнинг ўртаси яқинлашади, 
танланган йиғим эса умумий йиғимнинг катта қисмини ташкил 
қилади. Масалан, бирор туман кексаларининг пенсия тизимига 
нисбатан фикри ўрганилмоқчи бўлинса, ўша туманда яшовчи умумий 
пенсионерларнинг 70 фоизи стихияли тартибда ёппасига сўралади 
ва натижалари пенсионерлар қатлами асосий массивининг фикри 
сифатида расмийлаштирилади. 

---

104
3.4. Саралаш хатолари ва уларни тузатиш йўллари
Саралаш хатоси
деганда танланган йиғимнинг ўртача 
тавсифларининг умумий йиғимнинг ўртача тавсифларидан оғиши 
тушунилади.
Амалиётда саралаш хатоси умумий йиғимнинг маълум 
тавсифларини танланган йиғимники билан таққослаш орқали 
аниқланади. Катта ёшдаги фуқаролар ўрганилганда кўпроқ аҳолини 
умумий рўйхатга олиш натижалари, статистик ҳисоботлар, олдин 
ўтказилган сўров натижаларидан фойдаланилади. Текширув 
параметрлари сифатида эса ижтимоий-демографик белгилар 
қўлланилади. 
Умумий ва танланган йиғимларнинг ўртача тавсифларини 
таққослаш ва шу асосда саралаш хатоларини аниқлаш ҳамда уларни 
камайтириш 
репрезентативликни текшириш
деб аталади.
Гэллап институтида репрезентативлик аҳолининг жинси, ёши, 
маълумоти, даромади, касби, ирқий мансублиги, яшаш жойи, аҳоли 
пункти катталигига қараб текширилади. Умумроссия жамоатчилик 
фикрини ўрганиш маркази эса бундай мақсадда аҳолининг жинси, 
ёши, маълумоти, яшаш жойи типи (шаҳар, қишлоқ), оилавий 
ҳолати, бандлик соҳаси, респондентнинг мансабига оид статистик 
маълумотларга таянади.
Саралаш хатоси икки турга бўлинади – эҳтимолий ва тизимли.