Kavkaz bu geografik mintaqa hisoblanib, Yevroosiyodagi togʻli mintaqa, Sharqiy-Yevropa pasttekisligining janubida yaʼni Yevropa va Osiyo qitʼalarining chegarasida joylashgan. Gʻarbdan Qora dengiz

Katta Kavkaz

Katta Kavkaz — Qora dengiz bilan Kaspiy dengizi oraligʻida shimoly-gʻarbdan janubiy-sharqqa choʻzilgan togʻ sistemasi. Uzunligi 1100 km dan ziyod, eni 180 km gacha. Oʻq qismida — Bosh tizma, yaʼni Suvayirgʻich va Yon tizmalar joylashgan; bu tizmalardan yana bir qancha tarmoqlar ajralib chiqqan. Eng baland joyi — 5642 m (Elbrus). Katta kazkaz 3 qismga boʻlinadi: Gʻarbiy Kavkaz (Anapa shahridan Elbrus togʻigacha), Markaziy Kavkaz (Elbrusdan Kazbek choʻqqisigacha) va Sharqiy Kavkaz (Kazbekdan Sumgait shahrigacha). Togʻ yon bagʻirlarida togʻ-oʻrmon va togʻ-oʻtloq landshafti hukmron. Muzliklar (1780 km²) bor.

Kavkaz tillari

Kavkaz tillari, Iber-kavkaz tillari (Iboriy-kavkaz tillari) — Kavkazdagi 50 ga yaqin tillarning majmui. Shartli ravishda Kavkaz tillari deb ataladi. Kavkaz tillari Shimoliy Kavkaz, Turkiyada va kichik guruhlari Suriya, Eron va baʼzi Yaqin Sharq mamlakatlarida tarqalgan. Kavkaz tillari 3 guruhga boʻlinadi: abxaz-adigey (Gʻarbiy Kavkaz), kartvel (Jan. Kavkaz) vanax-dogʻiston (Sharqiy Kavkaz).

Kavkaz tillari dan 12 tasi (gruzin, abxaz, abazin, adigey, kabardin-cherkas, chechen, ingush, avar, lak, dargin, lazgin, tabasaran) oʻz yozuviga ega. Ulardan faqat gruzin tili koʻp asrlik adabiy anʼanaga ega boʻlib, uning qad. yodgorliklari mil. av. 5-asr ga oid. Boshka Kavkaz tillari yozuvi 14 — 16-asrlarda yaratilgan. Abxaz-adigey tillarida undosh tovushlar koʻp. Otlarning turlanishi kam rivojlangan, feʼllarning tuslanishiga boy. Kartvel tillari undoshlarga boyligi, feʼl nisbatlari borligi va ergashgan qoʻshma gaplarning turlari rivojlangani bilan ajralib turadi. Nax-dogʻiston tillarida ham undosh tovushlari koʻp, kelishiklar ancha rivojlangan (baʼzan 40 taga yetadi).

Kavkaz tillari oʻrtasidagi genetik aloqalar aniq emas. Baʼzi olimlar ularni qarindosh deb hisoblasa, boshqalar buni inkor etadi. Kavkaz tillari Ispaniyadagi bask tiliga, shuningdek, qadimgi. Yaqin Sharqdagi baʼzi xurrit-urart tillari bilan qarindosh boʻlgan, degan taxminlar bor. Ayrim olimlar esa Kavkaz tillarining fonologik va grammatik xususiyatlarini hind-yevropa tillariga qiyoslash asosida ular qad. bir oilaga birlashgan, degan fikrni aytadilar.