Katalitik modifikasiyalash

Fermentli pereeterifikasiyani texnologik sxemasi. 
2.10-rasmda katalizator sifatida “linozim TLIM” foydalanilgan, yog’larni 
pereeterifikasiyalash quvvati 80 t/kun bo’lgan “DeSmet ” liniyasi ko’rsatilgan. 
 
25.1-rasm. Yog’larni fermentli pereeterifikasiyalashni texnologik sxemasi. 
TB-issiq suv, Ye1-bak, Ye2-buferli idish, NE1, NE2, NE3-nasoslar, VN1-vakuumli 
sistema, T2-issiqlik almashgich, Ye3/1-Ye3/4- reaktorlar, F1, F2-filtrlar, T3-
sovutgich, Ye4-yig’uvchi bak. 
Texnologik jarayonlar qo’yidagi bosqichlardan iborat; 
-
Fermentli katalizatorlarni tayyorlash 
-
Yog’ va moylarni boshlang’ich aralashmasini tayyorlash 
-
Aralashmani boshlang’ich haroratgacha isitish 
-
Fermentli pereeterifikasiya 
-
Pereeterifikasiyalangan yog’ni saqlash haroratigacha sovitish 
Qurilma uzluksiz usulda ishlaydigan katalizator sifatida fermentli preparatlar 
bilan to’ldirilgan reaktorlardan iborat. Bundan tashqari qurilmada aralashtirgich, 
ferment bilan ta’minlagich, vakuum qurilmasi va boshqalar bor. Yangi 
immobillangan fermentda 5 % suv bor. Shu sababli, pereeterifikasiya borishidan 

---

285 
oldin fermentni suvsizlantirish zarur. Buni natijasida fermentda 1.5 % erkin yog’ 
kislotalari hosil bo’ladi. 
Ishlov berish uchun ferment Ye3 reaktoriga tushadi, u yerda 0.25-0.5 bar 
(absolyut) bosim hosil qilinib, bir necha daqiqa deaerasiya qilinadi. So’ngra 70 ºC 
yog’ E3 reaktoriga fermentga shimdirish uchun beriladi. 
Beriladigan yog’ning boshlang’ich tezligi (birinchi 20-30min) 250 dan 350 
kg/soat gacha ta’minlanadi. Ferment qatlamini yetarli darajada singdirish uchun 
nasosning tezligi kuchayib boradi 1200 kg/soat gacha, fermentni suvsizlantirish 
jarayoni tugaganidan so’ng kislota sonini kamayishi to’xtaganidan so’ng, keyin 
fermentativ pereeterifikasiya jarayoni boshlanadi. 
Buning uchun resepturaga muvofiq yog’ va moylar aralashmasi o’lchov baki 
Ye1 da tayyorlanadi. O’simlik moyi va yog’lar navbati bilan Ye1 bakka o’zatiladi, 
bir xil massa bo’lishi uchun, aralashtirgich yordamida beradi. Olingan aralashmani 
NE1 nasos yordamida Ye2 bufer bakka beradi. 
Hamma uskunalar vakuumda ishlaydi, vakuumni VN1 vakuum sistemasi 
hosil qiladi. 
Bufer bakidan NE2 nasos yordamida sarf o’lchagich orqali, beriladigan yog’ 
oqimi nazorat qilib boriladi (1 kg fermentga 2.5 dan 4 kg gacha yog’ beriladi), yog’ 
aralashmasi issiqlik almashgich T2 ga o’tadi. Fermentli preparat dezaktivasich 
bo’lmasligi uchun yog’ moylarni temperaturasi nazorat qilinadi 70 º S dan 
oshmasligi kerak. Issiqlik almashgichda foydalaniladigan bo’g’ning bosimi 0.3 
MPa. 70 º S gacha kizdirilgan yog’ va moy aralashmalari ishlov berish uchun Ye3 
reaktorga o’tadi. Pereeterifikasiya jarayoni harorati reaktorda 70 ºC oshmasligi 
nazorat qilinadi. Ye3 silindrsimon reaktor suv kuylagi bilan jixozlangan suv 
sirkulasiyasi nasos orqali ta’minlanadi. Reaktorda ferment preparatini ulchash uchun 
maxsus filtr o’rnatilgan, uning ko’rinishi uchli (Kolosnikov) yog’ yuqoridan pastga 
tomon ferment qatlamidan o’tadi. 1 kg fermentga 2.5 dan 4 kg gacha yog’ beriladi. 
Keyingi reaktorga yog’ni o’zatishni NEZ/1-NEZ/3 nasoslar ta’minlaydi. 

---

286 
Pereeterifikasiya reaksiyasi 1 soat atrofida davom etadi. Jarayon 
pereeterifikasiyalangan 
mahsulotning 
erish 
harorati 
va 
undagi 
qattiq 
trigliseridlarning miqdori bilan nazorat qilinadi. 
Ferment preparati reaktorga o’zining samaradorligini yo’qotgandan so’ng 
(xomashyoning fizik-kimyoviy parametrlari reaktordan o’tib o’zgarmaydi.) yog’ 
to’kib olinadi va ferment preparati reaktordan chiqarib tashlanadi. Reaktordan 
ishlatilgan preparatni chiqarish, tozalash vakuum tozalagich yordamida olib beradi, 
keyin reaktor yangi partiya ferment preparati bilan to’ldiriladi. 
Pereeterifikasiyalangan yog’ni NE3/4 nasos yordamida filtr F1 yoki F2 ga 
beriladi, so’ng oxirgi sovutgichga T3 ga beriladi. Yog’ni sovutish uchun suvdan 
foydalaniladi.
Sovitilgan pereeterifikasiya qilingan yog’ Ye4 bakga yig’ish uchun 
o’zatiladi, keyin dezodarasiyaga yuboriladi.