Katalitik modifikasiyalash

Neytrallash usullari va texnologik rejimlari. 
Neytrallash usullari asosan 
neytrallangan yog‘-sovun eritmasi fazalarini ajratish prinsiplari bilan farqlanadi: 
davriy-fazalarni tuzli-suv asosli gravitatsion maydonda ajratish;
uzluksiz-fazalarni markazdan qochma kuch maydonida, ishqor-sovun muhi-
tida ajratish,, uzluksiz emulsiyali usul. 
Davriy usul
- hozirgi vaqtda yog‘larning uncha katta bo‘lmagan miqdori va 
paxta yog‘i uchun ishlatilmokda. Bu usul xajmi 5, 10, 20 t bo‘lgan neytralizator-
larda bajariladi. Rafinatsiya quyidagicha olib boriladi.
Yog‘ neytralizatorga kelib tushadi va bug‘li g‘ilof yordamida kerakli 
haroratgacha (40-45
0
C) qizdirib aralashtiriladi. Tarqatuvchi yordamida, hisob-
langan va shu haroratgacha qizdirilgan ishqor eritmasi beriladi, 30 min. davomida 
aralashtirib turiladi. Keyin yog‘ning haroratini ko‘tarib (60-65
0
C), soapstok 
parchalari hosil bo‘lguncha aralashtiriladi. Tindiriladi. Yog‘ sharnirli truba orqali 
quyib olinadi. Soapstokni esa maxsus sig‘imga tushiriladi. Zarur bo‘lganda suv yoki 
tuz eritmasini berish mumkin. 5.1-jadvalda kungaboqar va soya moylarini 
rafinatsiyalashni texnologik rejimlari berilgan. 
5.1 – jadval 
Neytrallashning texnologik rejimlari 
Ko‘rsatgichlar 
Kislota soni, 7 
gacha 
Kislota soni, 
7dan yuqori 
Ishqor konsentratsiyasi, g/l 
85-105 
125-145 
Ortiqcha ishqor, % 
10-20 
10-20 
Boshlang‘ich harorat, 
0
C 
45-50 
45-50 
Oxirgi harorat, 
0
C 
55-60 
55-60 
Tindirish 
6 soatgacha 
6 soatgacha 
Davriy usulning kamchiligi, tindirishning uzoqligi, soapstokda neytral yog‘ 
miqdorining ko‘pligi va bu jarayon uzoq bo‘lgani uchun ishqor neytral yog‘ni
sovunlaydi. Soapstok yog‘ligini 30-50 % bo‘ladi. 

---

57 
A.A.Shmidt yangi usulni taklif qildi, ya’ni tuz-suv asosli neytraliza-siya. Bu 
usul, sovun pardasi osh tuzining kuchsiz eritmasida erishiga asoslangan va buni 
natijasida soapstokdagi neytral yog‘ ajralib chiqadi. Buning uchun neytralizatorga 1 
% konsentratsiyali tuz-suv eritmasi beriladi. Sovunli parda cho‘kmaga tusha turib, 
tuz-suv eritmasiga tushadi. Sovun erib, yog‘ ajralib chiqadi. Neytralizatsiya harorati 
90-95 
0
C (sovun shunday haroratda yaxshi eriydi). Ishqor konsentratsiyasi 40-45 g/l. 
Tuzli eritmaning miqdori yog‘ning kislota soniga bog‘liq va eritmadagi sovun 
konsentratsiyasi 9-12 % dan oshmasligi kerak. Tuz-suv asosli usul neytralizator 
unumdorligini oshiradi va soapstokdagi yog‘ miqdorini kamaytiradi.
O’simlik moylarini davriy usulda rafinatsiyalash texnologik sxemasi 5.2-
rasmda keltirilgan. 
Presslash usulida olingan paxta moyini rafinatsiyalash davriy usulida 
ishlaydigan 4-neytralizatorda fazalarga ajratgan holda emulsiyali usulda olib 
boriladi. 
Dastlabki rafinatsiyalanmagan forpress moyi forpress sexidan bak 1 ga kelib 
tushadi. U yerdan press moyi nasos 2 yordamida reaktor-turbulizator 3 orqali yoki 
nasos 2a orqali to’g’tidan to’g’ri davriy neytralizatorga uzatiladi.
Bir vaqtning o’zida turbulizatorga moy bilan birgalikda talab etiladigan 
konsentratsiyadagi ishchi ishqor eritmasi o’lchov bak 14 dan o’z oqimi bilan 
uzatiladi. 
 
 

---