Katalitik modifikasiyalash

Gossipol 
Xom paxta moyi tarkibidagi bo’yovchi moddalar orasida gossipol va uning 
hosilalari alohida o’rin egallaydi. 
Gossipol, 
paxta chigiti mag’izi tarkibidagi pigment tuguncha 
(jelezki)larog’irligini 20dan 40%gacha qismini tashkil qiladi. 
Gossipolning moyga va kunjara tarkibiga o’tish darajasi pigment 
tugunchalarining strukturasiga va ularni turli xil omillar ta’sirida buzilishiga bog’liq. 
Gossipol limonga o’xshash sariq Rangga ega, har xil shakldagi kristallarga 
kristallanadi, 180
0
C dan yuqori haroratda suyuqlanadi, paxta va boshqa moylarda 
eriydi, benzin va petroley efirida qiyin eriydi, dietil efirida, etil, metil spirtlarida va 
ba’zi bir suvda erimaydigan xlorlangan uglevodorodlarda yaxshi eriydi. 
Mumsimon moddalar moylarda mingdan bir ulush miqdorida bo’ladi, lekin 
ularning ba’zi birlari tarkibida (kungubaqar, makkajo’xori, zig’ir, soya va paxta 
moylari) ishlab chiqarish jarayonida moyli urug’ qobig’idan o’tgan birmuncha 
ko’proq miqdordagi mumsimon moddalar bo’ladi. 
Ko’pchilik yog’ va moylarning sovunlanmaydigan qismida sterinlardan 
tashqari hid va ta’mni hosil qiluvchi uglevodorodlarning sezilarli miqdori bo’ladi. 
Uglerod atomlarining ko’p tarmoqli zanjiri bilan to’yingan va to’yinmagan 
uglevodorodlar bor. 
Zaytun moyi (90,1-0,7%), bug’doy va boshqa va boshqa o’simlik moylarida 
, ayniqsa baliq jigari moyida o’ta to’yinmagan va tuzilishi (struktura) jihatidan 
karotinga o’xshash uglevodorod - skvalen (C
30
H
50
) topilgan. 
Vitaminlar - bu organik birikmalar bo’lib, erishi jihatidan ikki guruhga 
bo’linadi: suvda va yog’da eriydiganlar. 
Biz faqat yog’da eriydigan vitaminlar haqida ma’lumotlar berib o’tamiz. 
A gruppa vitaminlari suvda erimaydi, lekin yog’da va yog’ erituvchilarida 

---

27 
eriydi. Vitamin A tuzilishi jihatidan 

-karotinning yarim molekulasiga to’g’ri keladi. 
Uning oziq-ovqat mahsulotlaridagi miqdori xalqaro birliklarda ifodalanadi. 
Sof holda, ayniqsa qizdirilganda A vitamini oson oksidlanadi. 
Yog’da eruvchan D gruppa vitaminlari. O’simliklarda ultrofiolet nurlanishi 
natijasida D
2
vitamini hosil bo’ladigan sterinlar (ergosterinlar) bo’ladi.
Digidroergosterindan (gidrogenlangan ergosterin) nurlanish natijasida 
vitamin D
4
hosil bo’ladi. 
E gruppasidagi vitaminlar - tokoferollar - yuqori molekulyar siklik 
sterinlarning aralashmasidan iborat. 

-,

-,

va 

- tokoferollar deb ataluvchi to’rt 
turdagi tokoferollar ajratib olingan. Ayniqsa,

- tokoferollar fiziologik jihatdan 
aktiv. Tokoferollar issiqlik ta’sirida juda chidamli bo’lib va kqovurilish jarayonida 
ham aktivligini saqlaydi. Gidrogenlash jarayonida parchalanmaydi.