Kasimova Gulyar Axmatovna Sholdarov Dilshod Azimiddin o’g’li

2.6.Pensiya tizimida nazoratni samarali tashkil etishga oid xorijiy tajribalar 
 
Ijtimoiy sug’urta – bu ijtimoiy sug’urta riskini kamaytirish va kompensatsiyalash 
chora-tadbirlari tizimidir. Ijtimoiy sug’urta sub’ektlari doirasi ijtimoiy yordam 
tizimidagiga qaraganda, ancha keng. U birinchidan, sug’urtalangan shaxs, bu 
tizimning markaziy sub’ekti bo’lib, uning manfaatlarini ro’yobga chiqarishga 
mablag’larni yo’naltirilishi kerak, bu mehnat bozorida ishsiz va daromadlarsiz 
qolish xavf solib turgan shaxsdir. Ikkinchidan, sug’urtalovchi – bu ish beruvchi 
yoki sug’urta badallarini nazorat qiluvchi va to’lashga ma’sul bo’lgan boshqa 
shaxsdir. Uchinchidan, sug’urtalanuvchi, u sug’urta badallarini yig’adi, ularni 
harakatlantiradi va sug’urta ta’minotini taqdim qiladi. Sug’urtalovchi sifatida 
24
Karimov I. “ 2014 yil yuqori o’sish sur’atlari bilan rivojlanish, barcha mavjud imkoniyatlarni safarbar etish, o’zini 
oqlagan islohotlar strategiyasini izchil davom ettirish yili bo’ladi. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2013 
yilda mamlakatimizni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yakunlari hamda 2014 yilga mo’ljallangan eng muhim ustuvor 
yo’nalishlariga bag’ishlangan O’zbekiston Republikasi Vazirlar Mahkamasining majlisidagi ma’ruzasi. \\ Xalq 
so’zi. 2014 yil. 18 yanvar.
25
Vahabov A.V., Raxmonov Sh.I. Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozining pensiya tizimini isloh etishga ta’siri. 
Ijtimoiy hamkorlik - iqtisodiy munosabatlarni erkinlashtirish omili. Respublika ilmiy-amaliy anjuman materiallari 
to’plami. Toshkent. 2014 yil. 16 aprel. -B.29. 

---

55 
ko’pchilik vaziyatlarda byudjetdan tashqari fondlar chiqadilar: pensiya fondi, 
ijtimoiy sug’urta fondi. To’rtinchidan, boshqa sub’ektlar, ko’p hollarda bu sug’urta 
ta’minoti taqdim qiladigan organlar (ijtimoiy ta’minot, pensii yata’minoti 
organlari) dir. Masalan, davlat pensiya sug’urtasini belgilash va to’lash bo’yicha 
vakolatlarini aholini ijtimoiy himoyalash organlari amalga oshiradilar.
Ijtimoiy sug’urta turlari bo’yicha asosiy tasnif quyidagicha bo’lishi mumkin: 
pensiya sug’urtasi; majburiy tibbiy sug’urta; ishlab chiqarishdagi baxtsiz 
hodisalardan va kasb kasalliklaridan (kasb risklarini sug’urtalash) majburiy 
ijtimoiy sug’urta; vaqtinchalik mehnat layoqatini yo’qotish, onalik, o’lim 
holatlarida sug’urtalash.
Ko’plab mamlakatlar milliy ijtimoiy ta’minot tizimi funktsional 
xususiyatlarining asosiy omillari ijtimoiy sug’urtaning ixtiyoriyligi yoki 
majburiyligi, davlat ishtiroki va nazorati darajasi, aholining ijtimoiy himoya 
xizmatlari bilan qamrab olinganlik darajasi, taqdim qilinayotgan ijtimoiy xizmatlar 
va to’lovlar hajmi, ijtimoiy himoya maqsadlarida daromadlarni qayta taqsimlash 
tavsifi kabilar hisoblanadi.