|
3.2.Davlat pensiya ta’minoti nazoratini ta’minlovchi me’yoriy-huquqiy
hujjatlar to’plami
Ijtimoiy himoya – davlat tomonidan yuritilayotgan ijtimoiy siyosatning muhim va
ustuvor yo’nalishlaridan bo’lganligi sababli uning huquqiy asoslari ham ushbu
ustuvorlikka to’la mos bo’lishi, mamlakatimizda yuz berayotgan barcha ijobiy
o’zgarishlar va erishayotgan yutuqlarimizni o’zida aks ettirishi, eng muhimi, inson,
uning huquq va manfaatlari eng oliy qadriyat ekani haqidagi g’oyalarimizga
asoslangan bo’lishi lozim.
O’zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti I.Karimov ta’kidlaganlaridek,
«…Biz tanlagan va mashhur besh tamoyilga asoslangan taraqqiyot modelining
naqadar haqqoniy va samarali ekani biz qurayotgan yangi demokratik tizimda,
iqtisodiyotimiz rivojlanishining barqaror, barchani hayratda qoldirayotgan
sur’atlarida, xalqimizning hayot darajasi va sifati ortib borayotganida o’zining
amaliy tasdig’ini topmoqda»
30
.
Qattiq nazorat qilinadigan pensiya yoshi, pensionerlar soni va sug’urta badallarini
to’lovchilar soni o’rtasidagi nisbat pensiya ta’minotini tartibga soluvchi asosiy
30
Karimov I.A. Mamlakatimizni demokratik yangilash va modernizatsiya qilishga qaratilgan taraqqiyot yo’limizni
qat’iyat bilan davom ettirish – bosh maqsadimizdir. O’zbekiston Respublikasi Prezedenti I. Karimovning
O’zbekiston Respublikasi Konstituttsiyasining 22 yilligiga bag’ishlangan tantanali marosimdagi ma’ruzasi. \\ Xalq
so’zi. 2014 yil. 5 dekabr.
73
ko’rsatkichlar hisoblanadi. Birlashgan Millatlar Tashkiloti prognozlariga ko’ra
XXI asr o’rtalariga kelib er shari aholisi soni 9 mlrd. kishidan oshib ketadi. Shu
bilan bir qatorda tug’ilish darajasi o’rtacha ko’rsatkichga qadar pasayib 0,215
promilleni tashkil etishi, kutilayotgan umr davomiyligining o’rtacha ko’rsatkichi,
76 yoshni, rivojlangan mamlakatlarda esa 80 yoshdan oshib ketishi bashorat
qilinmoqda.
Rivojlangan mamlakatlarda aholi sonining har yili o’rtacha 0,2 foizga qisqarib
borishi XXI asr o’rtalariga kelib Evropa aholisining yarmi pensionerlardan iborat
bo’lishi mumkinligini ko’rsatadi. Bu esa mehnatga layoqatli aholi uchun bog’liqlik
koeffitsietining kamayishiga olib keladi. «Misol uchun, 2040 yilga borib har bir
frantsuz ishchisiga bir nafardan pensioner to’g’ri kelishi mumkinligi bashorat
qilinmoqda. Ushbu nisbat har qirq yilda o’zgarib borgan, jumladan, 2000 yilda ikki
nafar ishchiga bir nafar pensioner to’g’ri kelgan bo’lsa, 1960 yilda to’rt nafar
ishchiga bir nafar pensioner to’g’ri kelgan»
31
. Pensiya badallari to’planishi qattiq
nazorat kilinmasa pensiya to’lovlarida davlat moliya tizimi uchun jiddiy
muammolarni keltirib chiqaradi.
«Taqsimotga asoslangan pensiya tizimi bir pensionerga 3-4 nafar ishlovchi to’g’ri
kelgan vaqtdagina samarali hisoblanadi. Sanoat jihatdan taraqqiy etgan
mamlakatlarning aksariyatida XX asr boshlarida 65 va undan katta yoshdagi
aholiga 4-5 nafardan mehnatga layoqatli aholi to’g’ri kelgan bo’lsa, 2020-2025
yillarga borib ushbu nisbat Evropa mamlakatlarida 1/2,5, AQShda esa 1/3,5 ni
tashkil etishi kutilmoqda»
32
. «AQShda pensiyaga chiqish yoshini bosqichma-
bosqich uzaytirish jarayoni 1983 yildan boshlangan bo’lib, ushbu ko’rsatkich 67
yoshgacha uzaytiriladi. Buyuk Britaniyada pensiyaga chiqish ayollar uchun 65
yosh, keyinchalik 2024-2046 yillarda ayollar va erkaklar uchun pensiya yoshi 68
yoshga qadar uzaytiriladi»
33
.
31
Frantsiya: pensionnaya reforma [Elektronniy resurs] //Noviy pensioner. Rejim dostupa: http://www.pencioner.ru/
(data obrashcheniya 01.12.2015).
32
World Population Prospects, Volume I-II/Population Division /UNDESA/UN Secretariat, New York, 2015.
ma’lumotlari.
33
Grishchenko N.B., Klimanova K.V. Problemi i puti reformirovaniya pensionnogo straxovaniya //Vestnik NGUEU.
№2. 2012. S.79.
74
Pensiya jamg’armasi faoliyatini tashkil qilishda O’zbekiston Respublikasi
Konstitutsiyasiga,
O’zbekiston
Respublikasi
qonunlariga,
O’zbekiston
Respublikasi Oliy Majlisi palatalarining qarorlariga, O’zbekiston Respublikasi
Prezidentining farmonlari, qarorlari va farmoyishlariga, O’zbekiston Respublikasi
Vazirlar Mahkamasining qarorlari va farmoyishlariga, “O’zbekiston Respublikasi
Moliya vazirligi huzuridagi byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasi to’g’risida”gi
Nizomga, boshqa normativ-huquqiy hujjatlarga amal qilinadi.
Quyidagi jadvalda O’zbekiston Respublikasi pensiya tizimining rivojlanish
jarayoni ko’rsatilgan ().Pensiya ta’minoti tizimini rivojlanish tarixiga qarasak,
O’zbekistonda 1928 yildan sanoatning alohida sohalarida ishlaydigan ishchilarga,
keyinchalik barcha ishchilarga qarilik pensiyasini berish tartibi vujudga keldi. 1937
yilda esa xizmatchilarga ham pensiya berish amalga oshirila boshlandi.
Mamlakatimizda qishloq aholisiga pensiya va nafaqalar to’lash joriy qilindi. Shu
tariqa mamlakatimizda butun mehnatkashlar hamda ularning oila a’zolarini o’z
ichiga olgan yagona pensiya ta’minoti tizimi vujudga keldi.
Pensiya ta’minoti sohasidagi qonunchilikni takomillashtirilishi va rivojlantirilishi
xalqimizning tarixiy milliy qadriyatlari, insonparvarlik xislatlari bilan birga
jahonning demokratik davlatlari, rivojlangan mamlakatlar qonunchilik amaliyoti,
ilg’or xalqaro huquqiy tajriba va tamoyillar e’tiborga olinishi lozim.
O’zbekiston
Republikasi
Konstituttsiyasida
fuqarolarning
burchi
va
majburiyatlaridan biri sifatida qonun bilan belgilangan soliqlar, yig’imlar va
majburiy ajratmalarni to’lashning majburiyligi belgilab qo’yilgan. Davlatning
soliqlar va majburiy to’lovlar orqali tartibga solishning asosiy maqsadi - soliq
munosabatlari qatnashchilarining ijtimoiy, umumiy va shaxsiy iqtisodiy
qiziqishlarini muvofiqlashtirish hisoblanadi. Davlat pensiya tizimida joriy pensiya
majburiyatlarini qoplash uchun majburiy badal turlarini yig’ish amalga oshiriladi.
Respublikamizdagi pensiya to’lovlari «avlodlar birdamligi» tamoyiliga asoslangan.
Pensiyalar ishlayotganlarning sug’urta badallari hisobiga to’lab boriladi. Pensiya
ta’minoti tizimini rivojlanish tarixiga karasak, O’zbekistonda 1928 yildan
sanoatning alohida sohalarida ishlaydigan ishchilarga, keyinchalik barcha
75
ishchilarga qarilik pensiyasini berish tartibi vujudga keldi. 1937 yilda esa
xizmatchilarga ham pensiya berish amalga oshirila boshlandi. Mamlakatimizda
qishloq aholisiga pensiya va nafaqalar to’lash joriy qilindi. Shu tariqa
mamlakatimizda butun mehnatkashlar hamda ularning oila a’zolarini o’z ichiga
olgan yagona pensiya ta’minoti tizimi vujudga keldi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
