actuaries
) ma’lumotlarda keltiri-lishicha, amaliy matematika,
statistika va hisoblash sohalarida ta’lim olgan, sug’urtalash texnikasi bo’yicha
mutaxassisdir, uning xizmat vazifalariga stavkalar va zahira mablag’larni aniqlash,
dividendlarni hisoblash hamda boshqa tadqiqotlar o’tkazish kiradi.
Ekspertiza
(
frantsuzcha
Expertise;
lotincha - tajribali so’zidan olingan) –
mutaxassis (ekspert) tomonidan birorta masalani o’rganish bo’lib, mazkur
masalaning echimida ekspertdan fan, texnika, statistika sohalarida maxsus
bilimlarga ega bo’lishni talab etadi. Shunday qilib, aktuar ekspertiza mutaxassisi-
aktuariy tomonidan mamlakatning moliyaviy xavfsizlik va kelajakdagi
noaniqliklar bilan bog’liq pensiya va sug’urtalash tizimi masalalarini o’rganishdan
iborat.Uni amalga oshirish uchun mutaxassisdan amaliy matematika, iqtisodiyot,
moliya, statistika, demografiya, menejment sohalari bo’yicha maxsus bilimlarga
ega bo’lish talab etiladi. Aktuariylar kim? degan savolga Britaniya aktuariy
233
Straxovanie i upravlenie riskom. Terminologicheskiy slovar. – M.: Nauka, 2000. –S.565.
476
kasbining 150-yilligiga bag’ishlab o’tkazilgan ko’rgazma katalogida aniq javob
berilgan
234
.
Aktuariylar moliyaviy risklar va kelajakdagi noaniqliklar bilan bog’liq
muammolarni hal etadi.Aktuariylar matematika, statistika xodimi, iqtisodchi va
moliyachi bo’lib, huquqshunoslik, marketing hamda menejment mutaxassisi ham
bo’lib hisoblanadilar. Aktuariy ekspertiza o’tkazishning asosiy tamoyillari,
shakllari va usullarini aniqlaymiz hamda aktuar ekspertizaning pensiya
sug’urtasiga taaluqqli mazmunini yoritamiz.
Aktuar ekspertiza sug’urtalashning birorta turi sohasi uchun qabul qilingan qonun
va hukumat qarorlarini kompleks tahlil qilish, ular tomonidan reglamentlangan
sug’urtalash texnologiyalarining muvofiq-ligini va to’liqligini o’rganish bilan
bog’liq, bu aktuar ekspertizaning asosiy ob’ekti bo’lib hisoblanadi. Bunda asosiy
e’tibor qo’llaniladigan aktuar usullar va sug’urtalash tariflari, rezervlarini
hisoblashda qo’llaniladigan boshlang’ich statistik ma’lumotlarning malakali
ekanligiga, mavjud yoki yangi ishlab chiqilayotgan huquqiy-me’yoriy bazasini
uning tomonidan paydo qilinadigan pensiya sug’urtasi sub’ektlari uchun asosiy
moliyaviy va ijtimoiy risklarni aniqlashga hamda tahlil qilishga qaratiladi. Aktuar
ekspertizani o’tkazish asosini 1985 yilda taklif etilgan aktuariy nazorat jarayoni
tashkil etadi. Aktuar nazorat jarayoni barcha ishbilarmon sohalarda qo’llaniladigan
umumiy nazorat jarayonining alohida ko’rinishi bo’lib hisoblanadi. Aktuar nazorat
jarayonining asosiy bosqichlari avvaldan tayyorgarlik bosqichi, muammoning
qo’yilishi, monitoring va masalani hal etilishidan iborat (-rasm).
234
Goford J. The Control Cycle: Financial Control of a Life Assurance Company/Presented to the Institute of
Actuaries Students’ Society on 12th February 1985.
477
Do'stlaringiz bilan baham: |