Kasimova Gulyar Axmatovna Sholdarov Dilshod Azimiddin o’g’li

»
139
. 
Iqtisodiyotni modernizatsiyalash sharoitida davlat moliyaviy xavfsizligini 
ta’minlashchda byudjet jarayonlarini samarali boshqarish yanada murakkablashadi. 
Bu esa byudjet mablag’larini boshqarish, mablag’larni byudjet tizimi bo’g’inlari 
o’rtasida taqsimlash mexanizmini takomillashtirish zarurligini talab etadi. Davlat 
moliyaviy xavfsizligini ta’minlashda byudjet ijrosini samarali boshqarish 
muammosi dolzarbligicha qoladi. Iqtisodiyotida ro’y berayotgan o’zgarishlar 
jamlanma byudjeti daromadlari va xarajatlarni to’liq nazorat qilish, byudjet 
jarayonini boshqarish, byudjetning g’azna ijrosi, davlat byudjeti barqarorligi va 
xavfsizligini ta’minlash asosida qayta ko’rib chiqiladi.
O’zbekiston iqtisodiyotining barqaror va mutanosib rivojlanayotganligini 
2005 yildan boshlab Davlat byudjeti profitsit bilan bajarilayotgani ham yaqqol 
tasdiqlab 
turibdi. 
2011 
yilda 
Davlat
byudjetining xarajatlar qismi 2010 yilga nisbatan 25,4 foizga, 2000 yilga nisbatan 
esa qariyb 17,8 barobar o’sdi. Davlat byudjeti xarajatlarining 58,7 foizi ijtimoiy 
sohani moliyalashtirish va aholining kam ta’minlangan qatlamlarini qo’llab-
quvvatlashga yo’naltirildi. « 2015 yil bizning bosh maqsadimiz bo’lmish asosiy 
vazifa – odamlarimizning munosib hayot darajasi va sifatini ta’minlash va 
rivojlangan demokratik davlatlar qatoridan o’rin egallash bo’yicha avvalo muhim 
islohotlarni amalga oshirish yo’lida katta qadam bo’ldi, Yillik byudjet YaIMga 
nisbatan 0,1 foiz profitsit bilan bajarildi»
140
.«Mamlakatda Davlat byudjeti 
taqchilligining kelgusi davr uchun hajmlarini belgilashda aholining demografik 
xususiyatlarini ham inobatga olish lozim»
141
.
139
Abdullaev Z. O’zbekistonning 2015 yildagi ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish natijalari kelgusi taraqqiyoti mustahkam zamindir. \\ 
Moliya. -Toshkent. 2016. -№1. – B.10. 
140
Karimov I. Bosh maqsadimiz – mavjud qiyinchiliklarga qaramasdan, olib borayotgan islohotlarni, 
iqtisodiyotimizda tarkibiy o’zgarishlarni izchil davom ettirish, xususiy mulkchilik, kichik biznes va tadbirkorlikka 
yanada keng yo’l ochib berish hisobidan oldinga yurishdir. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.Karimovning 
mamlakatimizni 2015 yilda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yakunlari va 2016 yilga mo’ljallangan iqtisodiy 
dasturning eng muhim ustuvor yo’nalishlariga bag’ishlangan Vazirlar Mahkamasi majlisidagi ma’ruzasi. \\ Xalq 
so’zi. 2016 yil. 
 
141
Jumaev N. Burxonov U. Moliyaning dolzarb muammolari . Monografiya. Yangi asr avlodi.. T.: 2003. –B.267.

---

310 
Ingliz iqtisodchisi Dj.M.Keynsning «Bandlik, foiz va pulning umumiy 
nazariyasi» asarida bayon qilinganidek, bozor iqtisodiyoti ichki ziddiyatlari bilan 
beqarordir, 
bozor 
iqtisodiyotini 
barqarorlashtirish 
milliy 
iqtisodiyotni 
rivojlantirishning asosiy shartlaridan biri hisoblanadi. “Davlat o’zining 
iqtisodiyotga aralashuvidan iborat faoliyati orqali muvozanatlarni tiklashda 
qatnashadi, bu bilan iqtisodiyotni tartiblash va xatarsiz iqtisodiy o’sishga yordam 
beradi. G’arb davlatlarining rahbarlari taniqli iqtisodchi olim J.M.Keynsning 
davlat moliyasini iqtisodiiy va ijtimoiy munosabatlarni tartibga solishning muhim 
quroli deb hisoblagan fikriga qo’shildi. Davlat byudjeti iqtisodiyot va ijtimoiy 
sohaning rivojlanishiga davlat tomonidan ta’sir o’tkazishning muhim vositasi 
sifatida doimiy ravishda qo’llaniladi»
142
.
Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartiblashning keynscha nazariyasi uch holatni o’z 
ichiga oladi: 
–
o’z-o’zidan harakatga keladigan bozor mexanizmini rivojlantirish; 
–
iqtisodiyotni tartibga solish va nazorat qilish chora-tadbirlarini belgilash;
–
iqtisodiyotni boshqarishda paydo bo’lgan iqtisodiy-ijtimoiy qiyinchiliklar 
va ziddiyatlarning xavfini kamaytirish. 
Mashhur shotland iqtisodchisi Adam Smit «Xalqlar boyligining tabiati va 
sabablari haqida tadqiqot» asarida davlat moliyasining davlat va jamiyat hayotidagi 
yuksak ahamiyatini ko’rsatdi. Jamiyatni idora qilishda davlat muhim o’rin tutgan 
bugungi kunda davlat moliyasi va moliyaviy munosabatlar tarixiy taraqqiyotning 
eng muhim omillaridan biriga aylandi. Amerikalik iqtisodchilar G. Koun, M. 
Klyudo fikrlariga ko’ra, davlat soliqlaridan va transfert to’lovlaridan foydalanish 
yo’li bilan jamiyat milliy daromadini kambag’allar foydasiga qayta taqsimlash 
imkoniga ega. Nemis olimlari A.Vagner, M.Veberx, G. Shmollerlarning fikriga 
ko’ra, mamlakatning boyligi va daromadlarini adolatli taqsimlashda davlat 
moliyasidan foydalanish mumkin. Shu fikrlarga qo’shilgan ingliz olimi D. S. Mill 
mamlakatdagi ijtimoiy ziddiyatlarni yumshatish maqsadida davlat byudjeti 
daromadlarini taqsimlash sohasida o’zgartirishlar kiritish kerakligini ta’kidladi.

142
Jo’raev A. Davlat byudjeti daromadlarini shakllantirishning samarali yo’llari. “Fan». Monografiya. 2004.-B. 24.

---

311 
Davlat arbobi, buyuk sohibqiron Amir Temur "Amir Temur tuzuklari"ida, 
mamlakatda adolat o’rnatish, nazorat, tartib o’rnatish, tinchlikni mustahkamlash, 
fuqaroning turmushini yaxshilash, yurt qurilishni kuchaytirish va davlatni 
rivojlantirish – mening maqsadimdir, deb ta’kidladilar. "Amir Temur tuzuklari"da 
shariat qonunlariga rioya qilish asosida davlatni idora qilishning o’n ikki tamoyili 
berildi. Fuqarolarning ahvolidan xabardor bo’lish, tinchlik va osoyishtalik, 
obodonchilikni avj oldirish Amir Temur davlatining bosh xususiyati bo’lgan. 
Davlat tomonidan iqtisodiy va ijtimoiy vazifalarining bajarilishida, davlat 
mablag’larini qayta taqsimlash va bozor infratuzilmasini rivojlantirishda davlat 
moliyasi muhim ahamiyatga ega. Ishlab chiqarilgan moddiy ne’matlarni 
taqsimlash va aholiga etkazish davlat moliyasi orqali amalga oshiriladi. Aholini 
ijtimoiy himoya qilish bilan bog’liq chora-tadbirlarni moliyalashtirish mazkur 
mablag’lar hisobidan moliyalashtiriladi.