Kasbiy ta’lim fakulteti umumiy о‘rta ta’lim muassasalarida “Yog‘och materiallardan ishlangan buyumlarni pardozlash” mavzusini о‘qitish texnologiyasi

Parda qatlamning yaltiroqligi. Parda qatlamlarning tashqi kо‘rinishiga baho berishda faqat ularning rangi, tiniq yoki tiniqmasligigina emas, balki qatlamlarning strukturasi va yuzasining silliqligidan kelib chiqadigan yaltiroqligi ham e’ti­borga olinadi. Chunki pardozlangan yuzaning tashqi kо‘rinishida yaltiroqlik muhim rol о‘ynaydi. Yaltiroqlikka parda qatlam yuzasining strukturasi va optik xossalari (yorug‘likning yutilish va sinish koeffitsiyentlari) ga katta ta’sir kо‘rsatadi. Lekin parda qatlamning yaltiroqligiga asosan uning yuzasining struk­turasi ta’sir qiladi.

Parda qatlam yuza strukturasini kо‘p sonli elementar maydonchalardan iborat deb qarash mumkin; ularning notekisligi yorug‘lik tо‘lqin uzunligining yarmidan ham kichik bо‘ladi; har bir maydonchaning о‘lchamlari esa tо‘lqin uzunligiga nisbatan katta bо‘lib, ular о‘zidan yorug‘likni xuddi elementar kо‘zgu singari qaytaradi.

Elementar maydonchalar xaotik ravishda joylashganda, masa­lan, yog‘ochni yoki parda qatlamni jilvirlagandan keyin, yorug‘lik tarqoq holda qaytadi va yuza xira bо‘lib kо‘rinadi. Agar yuza elementar maydonchalarning joylashuvida ayrim ustun keladigan yо‘nalishlar vujudga kelsa, nurlarning qaytishida ham ustunlik qiluvchi nurlar vujudga keladi, ya’ni bu nur yaltirab kо‘ri­nadi. Sirtning silliq bо‘lishi yaltiroqlikni keltirib chiqaradi. Agar hamma elementar maydonchalar bir tekislikda yotsa, sirt yorug‘likni kо‘zguga о‘xshab qaytaradi. Shunday yaltiroqlikni о‘zida mujassamlashtirgan parda qatlam hosil qilish uchun maxsus jarayon talab etiladi. Bu jilo berish jarayonidir.

Ham yaltiroq, ham ma’lum miqdordagi yorug‘likni diffuzion qaytaradigan sirtlarni qisman yaltiroq (poluglyansoviy) sirtlar deb atash qabul qilingan. Har qanday parda qatlam sirti yaltiroqligiga nisbatan bitta butun yuza bо‘ylab bir tekisda yaltiroq bо‘lishi talab qilinadi. Xira yuzada yaltiroq joylar, yaltiroq yuzada xira joylar bо‘lmasligi lozim.

Lok-bо‘yoq parda qatlamlarning yaltiroqligi fotoelektrik yaltiroqlikni о‘lchaydigan FB-2 asbobi yoki B. M. Buglay tomoni­dan taklif etilgan R-4 reflektoskopida aniqlanadi.

Lok-bо‘yoq parda qatlam sirtidan qaytgan yorug‘lik miqdori unga tushgan yorug‘lik miqdoriga nisbatan (O.Frenel qonuni bо‘yicha) quyidagi formuladan topiladi:

bu yerda I_r — qaytgan yorug‘lik nurining intensivligi; I_l — tushgan yorug‘lik nurining intensivligi;  — nurning tushish burchagi;  —nurning sinish burchagi.

Formuladan kо‘rinib turibdiki, parda qatlam yaltiroqligiga asosan yorug‘likning yutilishi va sinishi bilan bog‘lik bо‘lgan uning optik xossalari ta’sir kо‘rsatadi. Optik xossalar о‘z navbatida lok-bо‘yoq material xossalariga va ular hosil qilgan parda qatlam strukturasiga bog‘lik bо‘ladi.