|
atanimizning mustaqillikkka erishishi munosabati bilan tabiiy ravishda buso’zlarga jamoatchilik tomonidan munosabat bildirildi. Jumhuriyat, viloyat, tuman,muallif, tashviqot, targ’ibot, g’oya, reja, shakl, foiz, jarayon, safar, bildirishnoma,ma’lumotnoma, talaba, kotib(a), vazir kabi muqobil variantlari ham 90-yillarboshlaridan ular bilan bab-baravar qo’llanila boshlandi va bu parallellik tilimizdame’yor sifatida ma’lum muddat saqlanib turdi.Endi oradan o’n yildan ko’proq vaqt o’tgach, butunlay boshqa manzara kuzatiladi.Bu o’tgan vaqt Nega asosan deb aytayapmiz?Shuning uchunki, saragi sarakka, puchagi puchakka deganlaridek, bu so’zlarninghar biri vaqt g’alviridan o’tdi. Ayrimlari hozir ham parallellik xususiyatini saqlabqoldi: respublika-jumhuriyat, universitet-dorilfunun kabi. Ularning semanticuslubiy ma’nolari aynan bir xil bo’lmagani uchun ham shunday bo’ldi. - atanimizning mustaqillikkka erishishi munosabati bilan tabiiy ravishda buso’zlarga jamoatchilik tomonidan munosabat bildirildi. Jumhuriyat, viloyat, tuman,muallif, tashviqot, targ’ibot, g’oya, reja, shakl, foiz, jarayon, safar, bildirishnoma,ma’lumotnoma, talaba, kotib(a), vazir kabi muqobil variantlari ham 90-yillarboshlaridan ular bilan bab-baravar qo’llanila boshlandi va bu parallellik tilimizdame’yor sifatida ma’lum muddat saqlanib turdi.Endi oradan o’n yildan ko’proq vaqt o’tgach, butunlay boshqa manzara kuzatiladi.Bu o’tgan vaqt Nega asosan deb aytayapmiz?Shuning uchunki, saragi sarakka, puchagi puchakka deganlaridek, bu so’zlarninghar biri vaqt g’alviridan o’tdi. Ayrimlari hozir ham parallellik xususiyatini saqlabqoldi: respublika-jumhuriyat, universitet-dorilfunun kabi. Ularning semanticuslubiy ma’nolari aynan bir xil bo’lmagani uchun ham shunday bo’ldi.
unday parallel qo’llanishning boshqa sabablari ham bor. Biz tilshunosligimizda epitet – sifatlash, derivatsiya – so’z yasalishi, affiks – qo’shimcha, abbreviatura – qisqartma so’z, anaphora – misra boshidagi tovushtakrori, antroponimlar – kishi ismlari, toponimlar – joy nmlari, atribut –aniqlovchi, affrikatlar – qorishiq undoshlar, stil – uslub, stilistika – uslubshunoslik kabi o’nlab atamalarni parallel holda hozir ham ishlatib kelmoqdamiz. Buning boisi atamalarning birinchisi xalqaro termin sifatida barchatillarda qo’llanilib kelinayotganligidadir.Bundan shunday xulosa kelib chiqadiki, yangi tavsya etilayotgan so’zlarningma’qul kelishi va me’yorlashishi ularni tilda avval qo’llanilib kelinayotgan ikelinmayotganiga ham bog’liq. Boshqacha aytganda, ularni ko’rish va eshitishgaodatlanish me’yorlashishga ko’maklashadi.tamalar qo’llashda me’yorni saqlab turish boshqa so’zlar, masalan, ko’p ma’noliyoki sinonim so’zlar me’yorini turg’un holatda ushlab turishga nisbatan osondektuyuladi. Aslida esa bu yerda ham o’z muammolari bor. Masalan, shu paytgachatilimizda faol ishlatilib kelinayotgan tovar so’zi o’rnida mol so’zini ishlataolamiz: mol, sanoat mollari, mol ayirboshlash, mol olib kelmoq, narxi tushirilganmollar kabi. Ammo bunday ishlatish bemalol emas. Sanoat mollari deyish umkinbo’lgan holda oziq-ovqat mollari deb bo’lmaydi, mol keltirdim deganda faqatsanoat mollari tushuniladiya, tovar keltirdim deganda farqlanmasdanmiyoki promtovari, prodtovari so’zlariga asoslanibmi, har ikkalasi hamtushunilaveradi. Tovar so’zidan tovaroved so’zini yasay olamizu, mol so’zidan anashu ma’nodagi molshunos so’zini yasay - unday parallel qo’llanishning boshqa sabablari ham bor. Biz tilshunosligimizda epitet – sifatlash, derivatsiya – so’z yasalishi, affiks – qo’shimcha, abbreviatura – qisqartma so’z, anaphora – misra boshidagi tovushtakrori, antroponimlar – kishi ismlari, toponimlar – joy nmlari, atribut –aniqlovchi, affrikatlar – qorishiq undoshlar, stil – uslub, stilistika – uslubshunoslik kabi o’nlab atamalarni parallel holda hozir ham ishlatib kelmoqdamiz. Buning boisi atamalarning birinchisi xalqaro termin sifatida barchatillarda qo’llanilib kelinayotganligidadir.Bundan shunday xulosa kelib chiqadiki, yangi tavsya etilayotgan so’zlarningma’qul kelishi va me’yorlashishi ularni tilda avval qo’llanilib kelinayotgan ikelinmayotganiga ham bog’liq. Boshqacha aytganda, ularni ko’rish va eshitishgaodatlanish me’yorlashishga ko’maklashadi.tamalar qo’llashda me’yorni saqlab turish boshqa so’zlar, masalan, ko’p ma’noliyoki sinonim so’zlar me’yorini turg’un holatda ushlab turishga nisbatan osondektuyuladi. Aslida esa bu yerda ham o’z muammolari bor. Masalan, shu paytgachatilimizda faol ishlatilib kelinayotgan tovar so’zi o’rnida mol so’zini ishlataolamiz: mol, sanoat mollari, mol ayirboshlash, mol olib kelmoq, narxi tushirilganmollar kabi. Ammo bunday ishlatish bemalol emas. Sanoat mollari deyish umkinbo’lgan holda oziq-ovqat mollari deb bo’lmaydi, mol keltirdim deganda faqatsanoat mollari tushuniladiya, tovar keltirdim deganda farqlanmasdanmiyoki promtovari, prodtovari so’zlariga asoslanibmi, har ikkalasi hamtushunilaveradi. Tovar so’zidan tovaroved so’zini yasay olamizu, mol so’zidan anashu ma’nodagi molshunos so’zini yasay
Do'stlaringiz bilan baham: |
