Kasbiy psixologiya fanining predmeti

Tafakkur operatsiyalari. Tafakkur jarayoni maxsus aqliy operatsiyalar ko`rishishida yuzaga keladi. Ular asosida bunga yangi fikrlar, tushunchalar, xulosalar paydo bo`ladi. Ular quyidagilardan iborat:

1. 
   Taqqoslash. Bu fikrlash operatsiyasi bo`lib, predmet va xodisalar orasida o`xshashlik va farqlar, tenglik va tengsizliklar, qarama-qarshiliklarni nomoyon bo`lishida ko`rinadi.
   
2. 
   Analiz (taxlil)- yaxlit predmetlarni qismlarga bo`lish va ularni alohida xususiyatlari va elementlarini ajratish.
   
3. 
   Sakrash haqida o`ylar ekanmiz xayolan uni biz –yugurish,itarilish, uchish fazasiz, erga tushish kabi qismlarga ajratib analiz (tahlil) qilamiz.
   
4. 
   Sintez – analiz (tahlilga) qarama-qarshi operatsiya bo`lib, unda analiz jarayonida ajratilgan bo`laklar asosida predmet yaxlitlanadi.
   
5. 
   Masalan yugurish, itarilish, uchish fazasi, erga tushish kabi qismlarning yaxlitlanishida sakrash yuzaga keladi.
   
6. 
   Mavhumlashtirish – ob‘ektdan biror-bir xususiyatni aqliy ajratishda nomoyon bo`ladigan fikrlash operatsiyasidir. Masalan, doskaning qoraligi, hamda harakatlanish haqida fikrlash.
   
7. 
   Umumlashtirish – o`xshash, bog`liq xususiyatlarni bir tushunchaga jamlash, ya‘ni bir turdan predmetlarni fikran birlashtirish. Masalan, olma, olxo`ri, uzum, nok-mev: dararaxt, gul, o`t-o`simliklar.
   
8. 
   Ammo umumlashtirish va mavxumlashtirish konkretlashtirish kabi ularga qarama-qarshi operatsiyani yuzaga kelishiga sabab bo`ladi. Masalan, umumlashgan ―uy hayvonlari‖ tushunchasi, ―ot, ―qo`y‖, ―mushuk‖kabi tushunchalarda konkretlanadi. Konkretlashtirish mavjud bo`lmasligi o`quvchi bilimida formalizmni yuzaga keltiradi.
   

Klassifikatsiya umumiy, o`zlash xususiyatli predmet va narsalarni guruhlarga bo`lish.

Masalan, kutubxonada kitoblarni joylashtirish, fanlar klassifikatsiyasi.

Sistemalashtirish umumiy qonuniyatlarga asosan fikran guruhlarga bo`ligan predmetlarni tartibga keltirish, sistemalashtirish belgilari- xronologik, fazoliy, mantiqiydir.

Tafakkurning mantiqiy shaklli tafakkur jarayonida alohida fikrlash operatsiyalari asosida bilan alohida fikrlar xukm sifatida yuzaga keladi.

Hukm – tugallangan fikrdir. Xukm –predmet yoki xususiyatni tasdiqlash yoki nikor etish bilan bog`liq fikrdir.

Masalan, ―Toshkent – O`zbekiston poytaxti‖, ―Tosh suvda suzmaydi‖. Hukmning quyidagi turlari mavjud: birlamchi (yagona predmet haqida),

xususiy yoki qismiy (predmet yoki xodisa qismiga xos), umumiy (umuman predmet haqida).

Xulosa – tafakkurning mantiqiy shakli bo`lib, bir necha ma‘lum xukmdan yagona xulosa qilinadi. Xulosalar – induktiv, deduktiv, analogiya turlariga bo`linadi.

1. Induktiv xulosa –bir necha birlamchi xukmlardan yagona xulosa qilishdir. Masalan, ―Daraxt qizdirilganda kengayadi‖, ―Temir qizdirilganda kengayadi‖, ―Suv istilganda kenayadi‖, xulosa ―barcha jismlar qizdirilganda kengayadi‖.