Kasbiy pedagogika

0 ‘qituvchi shaxsiga qo‘yiladigan talablar:
1. 0 ‘qituvchi ja m iy a t ijtim oiy h a y o tid a r o 'y beray o tg an o 'z g a -
rishlar, olib borilayotgan ijtimoiy islohotlar m ohiyatini c h u q u r anglab 
yetishi h a m d a bu borada o 'q u v c h ila r g a t o 'g 'r i , asosli maMumotlarni 
bera о I ish i lozim.
2. Z a m o n a v iy o ‘q ituvchining ilm -fan, te x n ik a va tex n o lo g iy a y an- 
giliklari va yutuqlaridan x ab a rd o r boMishi talab etiladi.
3. O 'q itu v c h i o 'z m utaxassisligi b o 'y i c h a chuqur, p u x ta b ilim ga 
ega b o 'lish i. o 'z ustida tinim siz izlanishi lozim.
1 
Karim ov I.A.
« B u y u k k e l a j a g i m i z n i n g h u q u q i y k a f o l a t i » . - T o s h k e n t , S h a r q
n a s h r i y o t - m a t b a a k o n s e r n i B o s h t a h r i r i y a t i . , 1 9 9 3 . , 2 7 - 2 8 - b e t .
207

---

4. 0 ‘qituvchi p eda gogika v a psixologiya fanlari asoslarini puxta 
bilish, t a ’lim-tarbiya ja ra y o n id a o 'q u v c h ila r n in g yosh va psix o lo g ik
xususiyatlarini inobatga o lgan holda faoliyat tashkil etishi kerak.
5. O'q ituvchi ta ’lim-tarbiya jara y o n id a eng samarali shakl, usul va 
vositalardan unumli foydalana olish imkoniyatiga ega b o ‘l m o g ‘i lozim.
6. O 'q itu v ch i ijodkor, tash a b b u sk o r va tashkilotchilik qobiliyatiga 
ega b o 'lish i shart.
7. 0 ‘qituvchi y u k sak darajadagi p edagogik m ahorat, ch unonchi, 
ko m m u n ik a tiv lik layoqati, p e d a g o g ik texnika (nutq, yuz. q o ‘l-oyoq 
va g a v d a harakatlari. m im ika, p antom im ika , jest) qoidalari c h u q u r 
o 'z la sh tirib olishga erishishlari lozim.
8. 0 ‘qituvchi nutq m ad an iy a tig a ega b o ‘ 1 ishi zarur, uning nutqi 
quyidagi xususiyatlarni o 'z id a aks ettira olishi kerak:
a) nutqning t o ‘g ‘riligi;
b) nutqning aniqligi;
v) nutqning ifodaviyligi;
g) nutqning sofligi (uning turli sheva s o 'z la rid a n xoli b o 'lib , 
faqat abadiy tilda ifoda etilishi); ja rg o n (m u ay y a n kasb yoki soha 
m utaxassisliklariga xos s o ‘zlar); v arvarizm (m u ay y a n m illat tilida 
bayon etilayotgan nutqda o 'z g a m illatlarga xos s o 'z la rn i n o o 'r in
q o'llanilishi); vulgarizm (ha qorat qilish. s o 'k i s h d a q o 'lla n ila d ig a n
s o 'z la r) ham da k onselyarizm (o 'rn i b o ‘lmagan v aziyatlarda rasm iy 
so 'z la rd a n foydalanish) s o 'z la rd a n xoli bo'lish i, o 'q itu v c h in in g nutqi 
sodda, ravon v a tu s h u n a r li b o 'lis h i kerak;
d) n utqning ravonligi;
j ) nutqning boyligi (hikm atli s o'zlar. ibora va m aqollar. m atallar 
h am d a k o ‘chirm a gaplardan o 'rin li va samarali foyda la na olish).
9. O 'q itu v c h i kiyinish m adaniyati (sodda. ozoda. bejirim kiyinishi), 
ta 'lim -ta rb iy a ja ra y o n id a o ‘qu v ch in in g diqqatini tez ja lb etuvchi turli 
xil bez aklar (oltin, k u m u sh taq in c h o q la rjd a n fo yda la nm asligi, fasl, 
yosh, gavda tuzilishi, yu z qiyofasi. hatto, soch rangi va tu rm ag ig a 
m uvofiq ravishda kiyinishni o 'z la s h tiris h g a erishishi lozim.
208

---

10.0 ‘qituvchi shaxsiy hayotda pok, atrofdagilarga o ‘mak bo'la olishi lozim.
O 'q itu v ch i pedagogik m uloqot ja ra y o n in in g faol ishtirokchisi 
sifatida o 'z id a bir qator sifatlarning tarkib topishiga erishishi zarur. 
C hunonchi, u eng avvalo, mulohazali, bosiq. vaziyatni t o ‘g ‘ri baholay 
oladigan. m avjud ziddiyatlarni b arta raf etishning uddasidan chiqa 
olishi zarur. O 'q u v c h i, ota-onalar h a m d a ham kasblari bilan m uloqot 
ja ra y o n id a fikrini aniq va to 'la bayon etilishiga aham iyat qaratishi 
m aqsadga muvofiq. Ular bilan m un o sab at ja ra y o n id a s o ‘zni salbiy 
holatlar haqidagi dalillarni keltirishdan em as, aksincha, o 'q u v c h i (yoki 
ham kasbi, ota-onalar)ning muvaffaqiyatlarini e ’tiro f etishi, ularning 
y anada boyishiga ishonch bildirishi u bilan tillasha olishiga imkon 
beradi. M uloqot jara y o n id a o'q itu v ch in in g s o ‘z!aridan suhbatdoshiga 
nisbatan xayrihoxlik, samimiylik, d o ‘stona m u n o sab at sezilib turishi. 
shuningdek, imkon qadar k o ’tarinki kayfiyatda boMishi zarur.
0 ‘qituvchi shaxsining m a z k u r talablarga m uvofiq keluvchi 
qiyofasi uning o'q u v c h ilar, h a m k a s b la r h a m d a ota-o n a lar o 'r ta s id a
o b r o '- e 't i b o r qozonishini t a ’m inlaydi.
O 'z b e k is to n R e s p ublikasining «TaMim t o ‘g ‘risida»gi Q onuni 
h a m d a « K a d rla r tayy o rla sh m illiy dasturi» g 'o y a la rin i am a lg a oshirish 
ja r a y o n id a o 'q itu v c h i kadrlar m u h im r o ‘1 o 'y n a y d ila r. K o m il inson va 
y etu k m alakali m u t a x a s s is 1 m ax su s tashkii etilgan p e d a g o g ik faoliyat 
j a r a y o n i d a tarbiyalanar ekan, ushbu ja r a y o n d a o ‘qituv ch ila rn in g o ‘rni 
beqiyosdir. Shu bois ularning shaxsida bir q ato r ijobiy m a 'n a v iy - 
axlo q iy sifatlar n am o y o n b o 'la olishi m a q s a d g a muvofiqdir.