Касбий қайта тайёрлаш

3. Нутқида камчилиги бўлган болалар диққатининг ўзига хослиги 
Нутқи ривожланмаган болалар учун диққат-эътиборнинг қатор 
хусусиятлари хакартерли: ўзгарувчанлик, эркин эътиборнинг паст даражадаги 
кўрсаткичлари, ўз ҳаракатларини режалаштиришдаги қийинчиликлар. Болалар 
масалани ҳал қилишда турли усул ва воситаларни қидириб, шарт-шароит 
таҳлилида қийинлик билан диққат-эътиборларини тўплайдилар. 
Диққат-эътиборнинг эркинлигини намоён қилиш фарқида таъсир 
этувчининг модаллигига бўйсуниши маълум бўлади (кўриш ёки эшитиш):
нутқида патологияси бор болаларда кўриш шароитига қараганда вазифани сўз 
қўлланмаси шароитида бажариш учун, диққат-эътиборини тўплаш анча оғир. 
Биринчи марта, ранги, шакли, фигураларнинг жойлашишига кўра фарқ 
қилишда қўпол бузилишлар билан боғлиқ хатоларнинг сони кўплиги 
кузатилади.
НТР мактаб ёшига етмаган болаларда фаолият тезлигининг барқарорлиги 
иш жараёнида интилишни пасайишига олиб келади.
Нутқида патологияси бор болаларда диққат-эътиборни нутқ ва амалий 
ҳаракат ўртасида бўлиш, амалда бажариб бўлмайдиган қийин вазифа 
ҳисобланар экан. Шу билан бирга уларда ойдинлаштириш ва таъкидлаш 
феълидаги нутқ қаршиликлари устун келади, унда нутқи соғ ривожланган 
болалардаги каби мураккаб қаршиликлар кузатувидаги феълда ва шу пайтда 
бажарилаётган ҳаракатга боғлиқ бўлмаган қаршиликлар кузатилади. 
НТР ли болаларда диққат-эътибор хатолари бутун иш давомида қатнашади 
ва доимо мустақил эътибор қилинмайди ва йўқотилмайди. Хатолар феъли ва 
уларнинг ўз вактида бўлиниши меъёрдан сифатли фарқланади. 
Фаолият устидан назоратнинг ҳамма кўринишлари (аввалги, ҳозирги, 
кейинги) тез шаклланмаган ёки анча бузилган бўлади, шу билан бирга вазифа 
шартларини таҳлили билан боғлиқ бўлгани учун, кўпроқва назоратнинг ҳозирги 
тури қийналади (вазифани бажариш жараёнида). Кейинги назорат (натижалар 
бўйича назорат), унинг айрим белгилари асосан педагогнинг қўшимча ёрдами 
орқали кўринади: қўлланмани такрорлаш талаб қилинади, намунани кўрсатиш, 
аниқ кўрсатмалар ва б. Нутқи ривожланмаган болаларнинг эркин диққат-
эътиборининг хусусиятлари чалғитиш харктерида намоён бўлади. Нутқи соғ 
болалар учун «тажриба ўтказувчига» фаолияти жараёнида чалғитишга 
интилиш характерли (болалар тажриба ўтказувчига қараб, у ёки бу вазифани 
тўғри ёки нотўғри бажаришганини унинг таъсиридан аниқлашга ҳаракат 
қилишади), нутқида патологияси бор болалар учун эса кўпинча чалғитишнинг 
қуйидаги кўринишлари бўлади: «деразага қаради (атрофга)», «вазифа билан 
боғлиқ бўлмаган ҳаракатларни амалга оширади». Нутқи оғир бузилган 
болаларда 
эркин 
диққат-эътиборнинг 
паст 
даражадалиги 
уларнинг 

---

44 
шаклланмаганлигига ёки фаолият тузилишининг бузилишига олиб келади 
(О.Н.Усанова, Ю.Ф.Гаргуша).