|
Бизнес
ва
тадбиркорлик
асослари
Ўзбекистон
-
Швейцария
“
Касбий
кўникмаларни
ривожлантириш
”
лойиҳаси
(II-
босқич
)
92
6.4.
Бухгалтерия
ҳисоби
тизимининг
уч
тури
1-
тур
.
Бир
қийматли
ёзувли
тизим
Бу
жуда
оддий
тизим
ва
уни
олиб
бориш
жуда
осон
.
У
фақат
микрофирмалар
учун
ва
фақат
дастлабки
вақтда
тўғри
келади
.
У
сиз
янада
мураккаброқ
ва
фойдали
тизимларни
ўрганиб
олгунингизча
асқотади
.
Сана
Батафсил
тавсифи
Сотиш
Харажатлар
Сана
:
Бухгалтерия
иши
олиб
борилиши
санаси
;
Батафсил
тавсиф
:
иш
тавсифини
ёзинг
;
Сотиш
:
сотишдан
олинган
суммани
киритинг
;
Харажатлар
:
ишни
юритиш
учун
сарфланган
сумма
.
2-
тур
.
Иккиёклама
ёзувларнинг
базавий
тизими
Бухгалтерия
ҳисобининг
бу
ривожланган
тизими
,
аввалгиларга
қараганда
кенгроқ
ахборот
бера
олади
.
Бу
содда
тизим
бўлиб
,
уни
бажариш
осон
ва
кўплаб
кичик
корхоналар
учун
яроқли
ҳисобланади
.
Ғазна
Банк
Сана
Батафсил
тавсиф
№
кир
и
м
чиқим
қо
лди
қ
кир
и
м
чиқим
қо
лди
қ
сотиш
Тўғридан
-
тўғри
материал
харажатлари
Тўғридан
-
тўғри
меҳнат
харажатлари
Билвосита
харажатлар
Сана
:
Бухгалтерия
иши
олиб
борилиши
санаси
;
Батафсил
тавсиф
:
иш
тавсифини
ёзинг
;
№
:
ҳужжатнинг
тартиб
рақами
;
Ғазна
:
корхона
ғазнасига
келиб
тушаётган
ва
чиқиб
кетаётган
барча
пулларни
ёзинг
;
Банк
:
банк
ҳисобига
келиб
тушаётган
ва
ундан
олинаётган
барча
пулларни
ёзинг
.
Бу
агар
сизнинг
корхонангиз
банкда
ҳисоб
рақамига
эга
бўлсагина
зарур
.
Бизнес
ва
тадбиркорлик
асослари
Ўзбекистон
-
Швейцария
“
Касбий
кўникмаларни
ривожлантириш
”
лойиҳаси
(II-
босқич
)
93
Тўғридан
-
тўғри
материал
харажатлари
:
агар
товар
ишлаб
чиқараётган
бўлсангиз
ёки
хизмат
кўрсатаётган
бўлсангиз
бу
графаларга
хом
ашё
,
материаллар
,
коплектловчиларни
сотиб
олишга
кетган
харажатларни
ёзинг
.
Тўғридан
–
тўғри
меҳнат
харажатлари
:
агар
товар
ишлаб
чиқараётган
ёки
хизмат
кўрсатаётган
бўлсангиз
,
бу
графага
ходимларингизнинг
ойликларига
кетган
харажатларни
киритинг
.
Билвосита
харажатлар
:
сизнинг
бизнесингиз
фаолият
кўрсатишини
таъминлашга
кетган
барча
харажатлар
кўрсатилади
.
3-
тур
.
Иккиёклама
ёзувларнинг
янада
ривожланган
тизими
Бу
тизим
дифференциал
ахборотга
муҳтож
корхоналарга
тўғри
келади
.
У
мураккаброқ
микрофирмаларга
камроқ
тўғри
келади
,
чунки
профессионал
бухгалтер
ёрдами
керак
бўлади
.
Барча
иш
операциялари
асосий
бухгалтерия
китоби
ҳисоб
рақамлари
бўйича
тақсимланади
.
Бухгалтерия
ҳисоби
-
асосий
китобнинг
бир
қисми
.
Унга
тадбиркорлик
фаолиятининг
битта
соҳасига
алоқадор
операциялар
ёзилади
.
Ҳар
бир
ҳисоб
рақами
иккита
устундан
иборат
:
дебет
ва
кредит
.
Ғазна__Дебет__Кредит'>Ғазна
Дебет
Кредит
“
Дебит
”
ва
“
Кредит
”
сўзларини
билиш
ҳеч
бўлмаганда
дебитор
ва
кредитор
сўзларини
ҳамда
уларнинг
кимлигини
тушуниш
имконини
беради
. “
Дебет
”
сўзи
итальянча
бўлиб
, “
У
бериши
керак
”, “
Кредит
”
сўзи
итальян
тилида
“
У
ишонади
”
деганни
билдиради
.
Мос
равишда
,
дебитор
-
бу
бизга
бериш
керак
бўлган
,
кредитор
бизга
ишонган
(
биз
унга
қарзга
берилган
пулларни
берамиз
)
одам
.
Ҳар
бир
операция
камида
иккита
ҳисоб
рақамига
ёзилади
. “
Дебит
”
ва
“
Кредит
”
графаларида
ёзилган
,
ихтиёрий
,
ҳар
бир
операция
учун
ҳар
доим
тенг
бўлади
.
Масалан
,
агар
корхона
ўз
товарларини
100,00
сўмга
сотса
ғазна
ҳисоб
рақамининг
дебит
томонига
100,00
ва
“
Сотишдан
фойда
”
ҳисоб
рақамининг
кредит
томонига
100,00
сўм
ёзасиз
.
Ғазна
Сотишдан
фойда
Дебет
Кредит
Дебет
Кредит
100,00
100,00
Бизнес
ва
тадбиркорлик
асослари
Ўзбекистон
-
Швейцария
“
Касбий
кўникмаларни
ривожлантириш
”
лойиҳаси
(II-
босқич
)
94
Бухгалтерия
ҳисобининг
бу
тизимида
барча
ҳисоб
рақамлари
икки
гуруҳга
бўлинади
:
доимий
ва
вақтинчалик
ҳисоб
рақамлари
.
Доимий
ҳисоб
рақамлари
ақтивлар
,
мажбуриятлар
ва
хусусий
сармояни
ўз
ичига
олади
.
Вақтинчалик
ҳисоб
рақамлари
даромад
,
чиқим
,
фойда
,
зарарни
қамраб
олади
.
Активлар
–
корхона
,
фирма
,
компанияга
тегишли
мулк
ва
пул
маблағларининг
йиғиндиси
.
Кенг
маънода
пул
қийматига
эга
барча
бойликлар
.
Активларнинг
нархи
бош
китобнинг
активлар
ҳисоб
рақамига
ёзилади
.
Унда
активлар
ҳисоб
рақамларига
бухгалтерия
ҳисобининг
бешта
бўлими
ажратилган
:
•
Пул
маблағлари
;
•
Олиш
учун
ҳисоб
рақамлари
;
•
Товар
-
материал
заҳиралари
;
•
Узоқ
муддатли
активлар
;
•
Кейинги
давр
чиқимлари
.
Агар
сиз
пулни
қарзга
,
масалан
,
банкдан
олсангиз
сиз
буни
“
мажбуриятлар
”
графасига
ёзишингиз
керак
.
Мажбуриятларни
ҳисобга
қўйиш
учун
ҳисоб
рақамларининг
2
та
бўлими
мавжуд
-
жорий
мажбуриятлар
ва
узоқ
муддатли
мажбуриятлар
.
Агар
корхонанинг
мажбуриятлари
бўлса
ва
қўққисдан
кредиторлар
билан
қарзларини
бартараф
қилмоқчи
бўлса
,
у
ҳолда
корхона
ўз
активларидан
воз
кечишига
тўғри
келади
.
Мажбуриятларини
узиб
бўлгач
,
корхонада
айрим
активлар
қолади
.
Улар
корхона
эгасига
қолади
ва
хусусий
сармоя
дейилади
.
Даромадни
одатда
,
корхонага
маҳсулот
,
товар
ёки
хизматларнинг
сотилиши
натижасида
келиб
тушадиган
пуллар
ташкил
қилади
.
Бош
китобда
бундай
турдаги
даромадларни
ҳисобга
қўйиш
учун
“
Сотишдан
тушумлар
”
деган
ҳисоб
рақами
мавжуд
.
Сиз
биласизки
,
синчковлик
билан
назорат
қилишингиз
керак
бўлган
,
турли
кўринишдаги
харажатлар
мавжуд
,
харажатларнинг
ҳар
бир
тури
учун
алоҳида
ҳисоб
рақами
мавжуд
:
•
Тўғридан
-
тўғри
материал
харажатлари
;
•
Тўғридан
-
тўғри
маҳнатга
ҳақ
тўлаш
харажатлари
;
•
Билвосита
харажатлар
.
Балансни
тузиш
учун
активлар
,
мажбуриятлар
ва
хусусий
сармояни
ҳисобга
қўйиш
учун
ҳисоб
рақамларидан
фойдаланилади
.
Кирим
ва
чиқим
маблағларини
ҳисобга
қўйиш
учун
ҳисоб
рақамлари
,
баъзан
молиявий
натижалар
деб
аталувчи
,
фойда
ва
зарар
ҳақидаги
ҳисоботни
тузиш
учун
қўлланилади
.
Активлар
Мажбуриятлар
ва
хусусий
сармоя
Кирим
Чиқим
Ҳисоб
рақамлари
Ғазна
Банк
Олиш
Ҳисоб
Рақамлари
Ҳисоб
рақамлари
мажбуриятлар
ва
хусусий
сармоя
Ҳисоб
рақамлари
сотишдан
тушумлар
Ҳисоб
рақамлари
тўғридан
-
тўғри
материал
харажатлари
Тўғридан
-
тўғри
меҳнатга
ҳақ
тўлаш
харажатлари
Билвосита
харажатлар
Ҳисобот
даврининг
активлари
Мажмуриятлар
,
хусусий
сармоя
+
+
фойда
(
зарар
)
Do'stlaringiz bilan baham: |
