«kasb ta‟limi» kafedrasi

9.4. masofaviy o‟qitish jarayonida zaruriy bo‟lgan texnika vositalar.     

 Axborot texnologiyasi – obyekt, jarayon yoki hodisalarning holati haqidagi yangi 

ma‟lumotlarni olishda ma‟lumotlarni yig„ish usullari, ma‟lumotlarni yetkazib berishdan 

va  vositalar  majmuidan  foydalanish  jarayonidir.  Axborot  texnologiyalari  ta‟limiy 

mahsulot va xizmatlarini tashkil etishda dastgoh hisoblanadi. 

 Ta‟limiy  mahsulot  –  ta‟lim  jarayoniga  tatbiq  qilish  uchun  ifodalangan 

ma‟lumotlar majmuidir. 

 Zamonaviy  axborot  texnologiyasi  -  shaxsiy  kompyuter  va  telekommunikatsiya 

vositalaridan foydalanuvchi axborot texnologiyasidir. 

 Jamiyatni  axborotlashtirish  –  fuqarolarning  axborotga  bo„lgan  ehtiyojini  va 

ularning huquqlarini amalga oshirishni qanoatlantirishdagi maqbul shartlarni, davlat va 

---

hokimiyat,  mahalliy  va  o„zini  o„zi  boshqarish  organlarini,  axborot  resurslaridan 

foydalanish  va  ularni  shakllantirish  asosida  jamoat  birlashmalarini  tashkil  etishni 

yaratishning tashkillashtirilgan ijtimoiy-iqtisodiy va ilmiy-texnik jarayonidir. 

 Ta‟lim  jarayonini  axborotlashtirish  -  jamiyatni  axborotlashtirishning  muhim 

elementlaridan biri hisoblanadi. Ta‟limni axborotlashtirish quyidagi qulayliklarga ega: 

 -  jamiyatning  har  bir  a‟zosi  haqidagi  ma‟lumot  va  bilimlarni  olishga  yo„l  ochib 

beradi; 

 - shaxsning intellektual va ijodiy qulayliklarini rivojlantiradi; 

 -  jamiyatning  har  bir  a‟zosi  faollik  bilan  malakasini  oshirib,  faoliyat  fazasini 

tezkor o„zgartiradi; 

 - masofaviy o„qitish yordamida ta‟lim samarasini oshirishni ta‟minlaydi. 

 Ta‟lim  mahsulotlari  va  xizmatlarini  ishlab  chiqish  uchun  quyidagi  axborot 

texnologiyalar qo„llaniladi: 

 -  guruhlash,  turlash,  hisoblash,  ma‟lumotlarni  agregatlash  uchun  ularni  qayta 

ishlash axborot texnologiyalari ; 

 -  masofaviy  o„qitish  qatnashchilarining  axborot  talablarini  qondirish  uchun 

boshqaruv axborot texnologiyalari; 

 - 

fanlar  bo„yicha  ekspertlar  mahsulotlarini  masofaviy  o„qitishning 

foydalanuvchilar  tomonidan  olish  imkoniyatini  beruvchi  ekspert  tizimlarining  axborot 

texnologiyalari. 

 Jahon iqtisodiy tizimlarining dunyo miqyosida umumiy keng tus olishi, jahondagi 

bir nechta ilg„or mamlakatlarni axborotlashtirish jamoa bosqichiga kirishi va davlatning 

jahon iqtisodiyot kengashiga olib chiqilishi uchun respublikamiz Prezidenti tomonidan 

qo„yilgan  masalalar,  shu  bilan  birga  shartli  bo„lgan  «raqobatni»  hamma  tarmoqlarga 

kiritish,  ayniqsa  davlatning  oliy  ma‟lumot  tarmog„iga  kiritilishi  davlatimizning  oliy 

ma‟lumot tizimidagi raqobatchilik to„g„risidagi muammosi dunyo bozorida faol bo„lishi 

turgan  gap.  Berilgan  muammoning  asosiy  yechimlaridan  biri  yangi  ta‟lim 

texnologiyalarini kiritish, shu bilan birga respublikaning oliy ta‟lim tizimida masofaviy 

o„qitish  uslubi  o„z  o„rnini  egallashi  kerakligidadir.  Dunyoda  masofaviy  o„qitish 

uslubini  qo„llash  bo„yicha  juda  katta  tajriba  orttirilgan.  Jumladan,  tajribali 

o„qituvchilar,  mutaxassislar  o„qitilayotgan  kishiga  yakka  tartibda  yordam  berishi, 

talabalar  o„qishini  turli  uslubda  nazorat  qilinishi,  ularning  bilim  saviyasini  baholash 

yo„llari tufayli talaba va o„qituvchilarning o„qish sifati va mehnat unumdorligi oshadi. 

 Masofaviy o„qitish uslubini sifatli qo„llanishiga quyidagi yo„llanmalar kiradi: 

 O‘qitilayotgan borliqni markazlashtirish. Respublikamiz va xorij olimlari hamda 

mutaxassislarining  bilim  va  tajribalarini  qo„llash,  zamonaviy  o„quv  qurollaridan 

foydalanish e‟tiborda tutiladi. Bunda turli o„quv manbalaridan foydalanish, talabalarni 

axborot  bilan  ta‟minlash,  bu  axborot  esa  o„z  navbatida,  butun  dunyo  mutaxassislari 

bilimlaridan,  elektron  kutubxonalardan  olingan  axborotlarni  ishlatish  talaba  va 

o„qituvchilar uchun katta imkoniyatlar yaratadi. 

 O‘qituvchiga talabni kuchaytirish. Ta‟lim jarayonining standart holda jamlanishi, 

tushunarli  holda  o„qituvchi  (pedagog)larning  bilim  darajasini  oshirish  majburiyatini 

yuklaydi.  Bu  uslublar  ularning  ish  natijasi  va  bilim  darajasini  ko„tarilishiga  yordam 

beradi. 

---

 Oydinlashtirilgan  ta‟lim  berish  jarayonining  ta‟minlanishi,  uzluksiz  monitoring 

imkoniyati,  o„quv  jarayonlarining  to„g„ri  nazorat  qilinishi  va  boshqarilishini,  Oliy  va 

o„rta  maxsus  ta‟lim  vazirligi  va  o„quv  yurtlari  tomonidan  o„qituvchi  va  talabalarning 

bilim  saviyasini  tekshirilishini  (ta‟lim  jarayonida  talaba  va  o„qituvchilarning 

harakatlarini nazorat qilish, bunga talabaning faolligi va o„qituvchi ishining unumliligi, 

talabalarning attestatsiyadan o„tkazish amallari ham kiradi) ta‟minlanishiga olib keladi. 

O„qituvchilarni  qayta  tayyorlash  va  qayta  o„qish  tizimlarining  samaradorligini 

oshirishga erishiladi. 

 O‘qitish  turining  egiluvchanligi.  Qulay  vaqtda  shug„ullanish  mumkinligi,  qulay 

joyda va qulay tezlikda o„quvchi-talabalarning bilim qabul qilishining turli shakllarini 

qo„llash mumkinligi, ular tomonidan modellashtirish va ko„rgazmali vositalarni joyida 

qo„llash,  axborot  va  bilimlarni  yetkazishda  ko„rgazmalilik,  tasavvurlar  hamda 

o„qitishning o„yin shakllaridan foydalanish kiradi. 

 O‘qituvchining  o‘rni  va  xilma-xil  imkoniyatlarni  ko‘tarish.  O„qituvchining 

o„quvchi-talabaga  nisbatan  shaxsiy  yondashuvining  turli  shakllarini  qo„llash.  Har  bir 

o„quvchi-talabaning  bilim  darajasi  va  tayyorgarligiga  hamda  uning  qobiliyatiga  mos 

ravishda shaxsiy yondashishni qo„llash mumkin. 

 O‘quvchi-talabaning 

bilim 

va 

tadqiqot 

motivlari 

hamda 

stimullarini 

rivojlantirish.  O„quvchi-talabaning  o„qituvchi  (pedagog)ga  va  o„zaro  muloqotdagi 

ishonchsizlik  hissiyotidagi  psixologik  to„siqlarni  yo„qotish,  talabaning  intellektual  va 

ilmiy imkoniyatlarini, o„zini o„zi tashkillashtirishni rivojlantiradi.  

 O‘quvchi-talabaning  shaxsiy  faoliyati  va  o‘qitishni  birga  olib  borish.  Tejamlilik 

o„qitish  jarayonidagi  uzluksizlikni  ta‟minlaydi.  O„quv  xonalaridan  foydalanishi,  yo„l 

xarajatlari  va  taklif  qilingan  malakali  o„qituvchi  (pedagog)lar  mehnatiga  haq  to„lash. 

Ular o„z bilimlarini masofadan o„qitish shaklida uzatishlari mumkin. Sog„lig„i, ijtimoiy 

va  moddiy  ta‟minlanganligidan  qat‟iy  nazar  bilim  olishning  keng  imkoniyatlari 

yaratilib, ijtimoiy tenglik yuzaga keladi. 

 O‘qitish 

doirasida  musobaqa  muhitini  yaratish..  Masofadan  o„qitish 

texnologiyasi  –  jamiyatni  axborotlashtirishning  umumiy  oqimi  va  yo„llari  bilan 

jipslashgan bo„lib, masofaviy o„qitishning texnik vositalarini axborotlashtirish tizimlari 

va  oliy  o„quv  yurtlarida  o„qitish  jarayonini  avtomatlashtirish  tizimlarini  zamonaviy 

axborotlashtirish texnologiyasi asosida birgalikni ta‟minlaydi. 

 Masofaviy  o„qitish  usulidan  foydalanishning  kamchiligi  o„qituvchi  va  talaba 

o„rtasidagi bevosita muloqot va psixologik birlikning chegaralanganligidir. 

 

 

 Nazorat va muhokama uchun savollar 

1. O„qitishning texnik vositalariga nimalar kiradi? 

2. Masofaviy ta‟lim tizimi tamoyillari va qoidalari ni aytib bering?  

3. Masofaviy ta‟limning afzalliklari, kamchiliklari nimalardan iborat?  

4. Masofaviy o‟qitish jarayonida zaruriy bo‟lgan texnika vositalar qaysilar?   

5. Kasbiy mahoratga nimalar kiradi? 

6. Dars bu - pedagogik ijodkorlikmi yoki san'at. 

7. Yangi mavzuning maqsadi va rejasi xaqida ma'lumot bering. 

8. O'qituvchining darsdagi mahorati kanday bo'lishi kerak deb o'ylaysiz?. 

---

9.O'qituvchining muomala madaniyatiga misollar keltiring.  

10. O'qituvchining darsda o'zini tutishi qanday bo'lishi kerak?