Kasb-hunar maktabi payvandlash brikmalari defektoskopiyasi

Erigan fluslar. Uning tarkibidagi komponentlarni eritish yo‘li bilan tayyorlanadi. Erigan fluslar metalni avtomatik payvand­ lashda asosiy payvandlash ashyosi sifatida ishtirok etadi. AÍ– 348-A, AÍ–348-AM, AÍ–348-Â, AÍ–348-ÂM, AÍ–60 va ÔÑ–9 turdagi fluslar mexanik payvandlash uchun uglerodli va kam legirlangan payvandlash simi bilan uglerodli va kam legir­ langan po‘latlarni payvandlash uchun qo‘llaniladi. AÍ–8 rusumli fluslar uglerodli va kam legirlangan payvandlash simi bilan kam legirlangan po‘latlarni payvandlashda va uglerodli va kam legir­ langan po‘latlarni elektr-shlak payvandlash usullarida ishlatiladi. AÍ–15M, AÍ–18, AÍ–200, AÍ–20ÑM va AÍ–20Ï rusumli fluslar o‘rta legirlangan po‘latlarni va yuqori legirlangan po‘lat­ larni eritib qoplash va yoyli avtomatik payvandlash uchun qo‘lla­ niladi. AÍ–22 rusumli flus elektr-shlak payvandlash va yoyli avtomatik eritib qoplash va kam va o‘rta legirlangan po‘latlarni payvandlashda ishlatishga mo‘ljallangan. AÍ–26Ñ, AÍ–26ÑÏ va AÍ–26Ï rusumli fluslar zanglamaydigan, korroziyabardosh va issiqbardosh po‘latlarni avtomatik va yarim avtomatik pay­ vandlashda ishlatiladi. AÍ–17M, AÍ–43 va AÍ–47 rusumli fluslar yuqori mustahkamlikli uglerodli, kam va o‘rta legirlangan po‘latlar yoyli payvandlash va eritib qoplashda qo‘llaniladi.

Payvandlash uchun eritilgan fluslarning kimyoviy tarkibi qu­ yidagi jadvalda keltirilgan

Payvandlash uchun eritilgan fluslarning kimyoviy tarkibi, %

Flus ru­

SiO2

MnO

CaO

MgO

Al2O3

Na2O va

CaF2

Fe2O3

S

P

C

sumi

K2O

kamida

AN–348-A

41,0–44,0

34,0–38,0

≤6,5

5,0–7,5

≤4,5

–

4,0–5,5

2,0

0,15

0,12

–

OSЦ–45

38,0–44,0

38,0–44,0

≤6,5

≤2,5

≤5,0

–

6,0–9,0

2,0

0,15

0,15

–

AN–348-

41,0–44,0

34,0–38,0

≤6,5

≤4,5

≤4,5

–

3,5–4,5

2,0

0,15

0,12

–

AM

OSЦ–45M

38,0–44,0

38,0–44,0

≤6,5

≤2,5

≤5,0

–

6,0–9,0

2,0

0,15

0,10

–

AN–60

42,5–46,5

36,0–41,0

3,0–11,0

0,5–3,0

≤5,0

–

5,0–8,0

1,5

0,15

0,15

–

FS–9

38,0–41,0

38,0–41,0

≤6,5

≤2,5

10,0–

–

2,0–3,0

2,0

0,10

0,10

–

13,0

150

AN–8

33,0–36,0

21,0–26,0

1,0–7,0

5,0–7,5

11,0–

–

13,0–19,0

1,5–

0,15

0,15

–

15,0

3,5

AN–20S,

≤0,5

27,0–

AN–20SM,

19,0–24,0

3,0–9,0

9,0–13,0

2,0–3,0

25,0–33,0

1,0

0,08

0,05

–

32,0

AN–20P

AN–22

18,0–21,5

7,0–9,0

12,0–

11,5–15,0

19,0–

1,0–2,0

20,0–24,0

1,0

0,05

0,05

–

15,0

23,0

AN–26S,

19,0–

AN–26SP,

29,0–33,0

2,5–4,0

4,0–8,0

15,0–18,0

–

20,0–24,0

1,5

0,10

0,10

0,05

23,0

AN–26P

Izoh: Flus rusumining nomlanishidagi indekslar quyidagilarni anglatadi: S – shishasimon; P – pemza simon;

M – mayda

23- Mavzu: Qurilma va jihozlarni nazorat qilish

Reja
1 Payvandlash yoyining ta’minlash manbalari haqida umumiy ma’lumot
2 Payvandlash transformatorlari

3. 
   Payvandlash to‘g‘rilagichlari
   
4. 
   Payvandlash generatorini talab etilgan ish rejimiga rostlash.
   

Yoyni lozim bo‘lgan tok turi va tok kuchi bilan ta’minlovchi qurilma payvandlash yoyining ta’minlash manbayi deyiladi.

Ta’minlash manbayi va payvandlash yoyi o‘zaro bog‘langan energetika tizimini tashkil qiladi, unda ta’minlash manbayi quyidagi asosiy funksiyalarni bajaradi: yoyni boshlang‘ich yoni­ shi uchun sharoit yaratadi, payvandlash jarayonida uni turg‘un yonishini ta’minlaydi va rejim parametrlarini rostlash (sozlash) uchun imkoniyat yaratadi.

Ta’minlash manbayining muhim texnik tavsifi unga yoyning u yoki bu turi bilan ishlash imkonini beradigan ta’minlash man­ bayining «payvandlash» klemmalaridagi kuchlanish U ni pay­ vandlash toki I ga bog‘lanishidir. Bu bog‘lanishni ta’minlash manbayining tashqi volt-amperli tavsifi (VAT) deydilar. Bizga ma’lum ta’minlash manbalari uchun eng xarakterli tavsiflar: tez pasayib boradigan 1, o‘rtacha pasayadigan 2 va qattiq 3 tavsif­ laridir (5.1-rasm).

5.1-rasm. Ta’minlash manbayining tez pasayib boradigan (1), o‘rtacha pasayadigan (2) va qattiq 0 (3) tavsifi birgalikda turli uzunlikdagi pay-vandlash yoyining volt-amper tavsifi bilan (4,5,6) birga.
Yoyning turg‘un yonishi, demak, payvand chokning sifatli shakllanishi bir qator shartlarni bajarishga bog‘liq. Ulardan biri
ta’minlash manbayining kuchlanishi va tok yoyning kuchlani­ shi va tokiga tengligidir. Bunga manbaning VAT va yoyning VAT biror nuqtada kesishganda erishish mumkin. Masalan, agar man­ baning VAT–1 dastaki yoy bilan payvandlashga tegishli bo‘lgan 4,5 va 6 VAT bilan kesishsa yoy turg‘un bo‘ladi, bu esa faqat manba tez pasayib boradigan VAT ga ega bo‘lganda mumkin. Yoy bilan dastakni payvandlash jarayonida ko‘pincha yoy uzun­ ligi anchagina o‘zgarib turadi demak, kuchlanish pasayishi ham mumkin. Bunday o‘zgarishlarda VAT larning kesishgan nuqtasi masalan, A2 nuqtasidan A3 nuqtasiga siljiydi. Bu tok kuchini DI ga o‘zgarishiga olib keladi, u manbaning VAT qancha tez pasaya­ digan bo‘lsa shuncha kichkina bo‘ladi. Demak, dastaki payvand­ lash uchun tez pasayib boradigan tavsifli manba yaxshiroqdir.

Sekin pasayib boradigan VAT manbalar flus bilan avtomatik payvandlash uchun; qattiq VATli manbalar himoyalovchi gazlarda suyuqlanadigan elektrod bilan yarimavtomatik va avtomatik pay­ vandlashda qo‘llanadi. Bunda VAT lardan foydalanish tez pasayib boradigan VAT ga qaraganda payvandlash transformatorlaridagi nobudlik quvvatini kamaytiradi va yoyni suyuqlangan elektrodda­ yongandagi o‘z-o‘zidan rostlanish effektini kattalashtiradi. Bu ef­ fektning mohiyatini ko‘rib chiqamiz: masalan, yoy uzunligi kat­ talashganda, elektrod metalining suyuqlanish tezligi kamayadi. Simni yuborib turish tezligi o‘zgarmas bo‘lganda, agar suyuqla­ nish tezligi kichkina bo‘lsa, uning uchi buyumga yaqinlasha­ di. Yoy uzunligi kamayadi, tok kuchi va simning suyuqlanishi oshadi. Jarayon tok kuchi va yoy uzunligining oldingi qiymati tiklanguncha davom etadi. Yoy uzunligi tebranishi bilan bu effekt kuchliroq namoyon bo‘ladi, bu sekin pasayadigan va qattiq VAT li manbalarda kuzatiladi.

Manbaning yana bir muhim tavsifi tokni Imin dan Imax ga­ cha rostlash diapazoni, bu payvandlanayotgan metalning qalin­ ligi va elektrod diametri o‘zgarganda kerak bo‘ladi. Bu diapazon Kr = Imax/Imin nisbati bilan xarakterlanadi va rostlash karraligi deyiladi. Hozirgi zamon manbalari Kr = 3...6 ga ega. Eriydigan elektrod bilan payvandlashda yoyning yonish jarayoni juda qisqa vaqt (sekund ulushlarida) elektrodni buyum bilan qisqa tutashi­ shidan boshlanadi. Ta’minlash manbalari yoyning ishchi toki kuchidan 1,5...2 marta katta bo‘lgan qisqa tutashish toki Ikt qiy­ Imatini ta’minlashi lozim. Har qanday manbalarning ishini uchta asosiy holat xarak­ terlaydi: salt yurish rejimi (payvandlash zanjiri ulanmagan, yoy yonmagan) qisqa tutashish rejimi (payvandlash zanjiridan qisqa tutashish toki I_kt o‘tadi) va yuklamali rejim (berilgan ishchi tokda yoy yonadi).

VAT da bu holat to‘g‘ri keladigan ma’lum nuqtalar bor. Payvandlash ishlari bajarilayotganda manba yoqi t_u vaqti ichida

ishchi holatda, yoki s vaqt ichida salt yurish rejimida bo‘ladi. Ik­ kala holat galma-galdan takrorlanadi. Shuning uchun ta’minlash manbayi (davriy) qaytalama-qisqa vaqt rejimda ishlaydi deyish qabul qilingan, bu rejim ulanishining davom etishi (UDE) bilan xarakterlanadi:

ti
^UDE^=t i + tn	⋅100%;

ÃÎÑÒ 18311–72 ga binoan manbalarning ishlash sharoitiga qarab UDE=5%; 10%; 15%; 30%; 65%; 100% qiymatlarini ko‘zda tutadi, buni hisobga olgan holda har bir tok manbayining turi­ ga qarab nominal tok I_uz ni hisoblaydilar, bu tokda manba qizib ketmaydi:

^I nom ^{= I}uz _UAE¹⁰⁰_% ^;


Bu yerda: I_uz – UDE 100% bo‘lganda uzoq muddat yo‘l qo‘yi­ ladigan tok. Ta’minlash manbalari turli quvvatlarda 40 dan 5000 A nominal toklarga mo‘ljallab ishlab chiqariladi, konkret qiymat­ lari shu chegaralarda ÃÎÑÒ tomonidan belgilangan.

UDE va nominal tok qiymatlari – ta’minlash manbayining parametrlaridir. Bular qatorida manbaning payvandlashda imko­ ni va qo‘llanish sohasi, payvandlash tokini rostlash diapazoni, tarmoq kuchlanishi va f.i.k. bilan xarakterlanadi.

Payvandlash zanjirining tok turiga qarab ta’minlash manbalari quyidagicha farqlanadi:

0. 
   o‘zgaruvchan tok manbalari:
   

– bir va uch fazali payvandlash transformatorlari;

– alumin qotishmalarini payvandlash uchun maxsus qurilma­ lar;

2) o‘zgarmas tok manbalari:

– to‘g‘rilagichlar;

– turli yuritmali generatorlar.

Postlar soni bo‘yicha ta’minlash manbalari quyidagicha bo‘ladi:

– bir postli;

– ko‘p postli.

Qo‘llanish bo‘yicha ta’minlash manbalari quyidagicha bo‘ladi:

– umumsanoat ta’minlash manbalari;

– maxsus ta’minlash manbalari.

Umumsanoat manbalariga yoy vositasida qoplangan elek­ trodlar bilan dastaki payvandlash uchun ta’minlash manbalari, shuningdek, mexanizatsiyalashgan flus ostida payvandlash uchun manbalar kiradi.

Ta’minlash manbalarining belgilarida (5.2-rasm) birinchi harf ularning turini ko‘rsatadi: T – transformator, Ó – to‘g‘rilagich,

– generator, Ï – o‘zgartirgich, Ó – qurilma. Ikkinchi harflar

– payvandlash turi: Ä – yoy bilan, Ï – plazma bilan. Uchinchi harflar – payvandlash usuli Ô – flus ostida, Ã – himoyalovchi gazlarda, Ó – universal manba, yoki qo‘shimcha ma’lumotlar belgisi: M – ko‘p postli, È – impulsli payvandlash. Uchinchi harf bo‘lmasa – dastaki payvandlash bo‘ladi. Harflardan keyin­ gi birinchi son – nominal payvandlash toki yuzlab amperlarda, undan keyingi ikki sonlar – buyumning ro‘yxatga olingan no­ meri. Undan keyingi harf va sonlar – iqlim ko‘rsatkichlari – Ó

– mo‘tadil, T – tropik, M – dengiz iqlimiga.

A B D OO OO E O

Joylashish kategoriyasi

GOST15150-69 bo‘yicha

Iqlimiy bajarilishi

GOST 15150-69 bo‘yicha

Ishlov berishning qayd qilish raqami
O yoki OO buyumning asosiy parametri
Payvandlash usulini belgilaydigan harf
Payvandlash turini belgilaydigan harf
Buyumning nomini belgilaydigan harf
5.2-rasm. Payvandlash yoyining ta’minlash manbalari turlarini belgi-lash strukturasi. Masalan, ÒÄ 301Ó2 belgisida T – transformator, yoy bilan (Ä) donali elektrodlar bilan dastaki payvandlash (uchinchi harf yo‘q), 300 A – nominal toki, ro‘yxatga olish nomeri 01, mo‘tadil iqlim uchun (Ó), o‘rnatilishining ikkinchi kategoriyasi (2).

Payvandlash transformatori – o‘zgaruvchan tokning sanoat tarmoqlari kuchlanishi 220...380 V ni past kuchlanishga, ya’ni ÃÎÑÒ bo‘yicha payvandlash jihozlari kuchlanishiga va lozim bo‘lgan payvandlash tokini ta’minlovchi elektromagnit apparat­ dir. Payvandlash transformatorining, turg‘un payvandlash jara­ yoni uchun lozim bo‘lgan tez pasayib borishi uchun transforma­ torning maxsus konstruksiyasi, ya’ni sochilma magnit oqimlari kattalashtirilgan transformatori ishlab chiqarilgan. Payvandlash transformatorining chulg‘amlari suriladigan konstruksiyasi eng ko‘p tarqalgan. Bunday transformator (5.3-rasm) Ý320, Ý330 markali elektrotexnik po‘lat markali plastinkalardan yig‘ilgan berk magnit o‘tkazgichida yig‘iladi. Ketma-ket ulangan g‘altaklar 2 dan tuzilgan birlamchi chulg‘ami tarmoq kuchlanishiga ulana­ di, chulg‘am magnit o‘tkazgich 1 da qo‘zg‘almas qilib mahkam­ lanadi. Ikkilamchi chulg‘am ham ikkita g‘altak 3 dan tayyorlan­ gan bo‘lib, dasta 4 aylantirilganda magnit o‘tkazgichning o‘zagi bo‘ylab erkin surilishi mumkin