Kasb-hunar kollejlari uchun o‘quv qo‘llanma

T o‘ r t i n c h i   b o‘ l i m
SHASSILARGA TEXNIK XIZMAT KO‘RSATISH
VA JORIY TA’MIRLASH
4.1. Traktor va avtomobillarning transmissiyasiga texnik 
xizmat ko‘rsatish va ta’mirlash
Traktor  va  avtomobillarning  transmissiyasi,  yurish  qismining  alohida
detallari, uzellari og‘ir sharoitlarda ishlaydi, shuning uchun ta’mirlash jarayoni-
da  alohida  elementlarning  mustahkamligini,  qattiqligini  kamaytirishga  yo‘l
qo‘yilmaydi. Ko‘pincha detallarni tiklashning noto‘g‘ri usullarini qo‘llash nati-
jasida vallar, shesternyalar va ularning tayanchlari ishga yaroqsiz bo‘lib qoladi.
Masalan, vallarning o‘tkazish bo‘yinlariga, shlitsli qismlariga elektr bilan oddiy
usulda  metall  eritib  qoplash  juftlashtiriladigan  detallarning  keyinchalik  yeyi -
lishiga sabab bo‘ladi. Shuning uchun transmissiya va yurish qismining ko‘pchi-
lik  detallarini  tiklash  uchun  elektrolitik  usulda  metall  qoplashni  qo‘llash  yoki
flyus qatlami ostida, saqlagich gaz muhitida metall eritib qoplash usullaridan va
detallarning juda qattiq bo‘lishini ta’minlaydigan boshqa usullardan foydalanish
kerak.  Transmissiya  va  yurish  qismidagi  ko‘pchilik  detallarning  sirtlari  ish
jarayonida  bir-biriga  ishqalanib  moslanadi,  juftlashtirilgan  detallarning  yeyil-
ishini  tez lashtiradi.  Shuning  uchun  transmissiya  va  yurish  qismidagi  barcha
juftlashtirilgan detallarni ta’mirlash vaqtida har qaysi ishdan va ularni yiqqan-
dan  keyin  tekshirib  turish  ta lab  etiladi.  Traktorlarning  yurish  qismidagi
zichlovchi  qurilmalarning  puxta  ishlashiga  alohida  talablar  qo‘yiladi.
Traktorlarning  konstruksiyasida  valga  ishqalanadigan  namat  yoki  fetradan
yasalgan  zichlagich  halqalar  qo‘llaniladi,  bu  halqalar  trapetsiya  shaklidagi
ariqchaga  joylashtiriladi.  Halqaning  shakli  buzilmagan,  shikastlanmagan,  toza
yuvilgan va ichki teshigining diametri valning diametridan kichik bo‘lishi loz-
im.  Keyingi  yillarda  chiqarilgan  traktorlarda  valni  o‘zi  qisadigan  radial  rezina
karkasli zichlagichlar ko‘p ishlatilmoqda.
Uzatmalar  qutisining  asosiy  detallari: korpus,  shesternyalar,  vallar,  sharikli
podshipniklar,  richaglar,  mahkamlash  detallaridan  iborat. Uzatmalar  qutisining
korpusida,  odatda,  quyidagi  nuqsonlar  bo‘ladi: darz,  yoriq,  rezbali  teshiklar
3 – Mashina va jihozlarga texnik xizmat ko‘rsatish

---

66
shikastlangan,  o‘tkazish  uyalari,  shesternyalar,  vallar  yeyilgan.  Bu  detallarni
tiklash ishlarini bajarish uchun ish joyida B2 tiskilari o‘rnatilgan verstak (MO-
5001);  montaj  stoli  (MO-5004);  podshipniklar  o‘rnatiladigan  teshiklarni  va
uzatmalar qutisi podshipniklarining uyalarini yo‘nib kengaytiradigan moslamali
vertikal yo‘nish dastgohi; podshipnik uyasini va MTZ-80X traktori bort uzat-
malarining  kojuxidagi  podshipniklar  o‘rnatiladigan  teshiklarni  yo‘nish  uchun
moslama (XÏ-260); parmalash dastgohi; uzatmalar qutisini yig‘ish uchun tay -
yor mashinalar sinab ko‘riladigan joy-taglik; raqamli reykali press (MO-5008);
20  t li  gidravlik  press  (MO-2606);  dastakli  havo  nasosi;  450x600  mm li  tek-
shirish  plitasi;  detallarni  isitish  uchun  vanna  (RO-5009);  montaj  va  demontaj
qilish  moslamalari;  chilangarlik,  qirqish  va  ulash  asboblari  kabi  asbob-usku-
nalar bo‘lishi kerak.
Uzatmalar  qutisining  devorlaridagi  darz  va  singan  joylar  payvandlanadi
yoki  surik  surkalgan  karton  yoki  gazmol  yamoq  qo‘yib  bartaraf  qilinadi.
Yamoqlar  korpusga  bir-biridan  25—30  mm oraliqda  joylashtiriladigan  vintlar
yoki  boltlar  bilan  mahkamlanadi.  Yamoq  darzni  yoki  singan  joyning  atrofini
40—60 mm gacha qoplaydigan qilib tayyorlanadi. Darzning uchlari parmalana-
di,  korpus  esa  darzning  chetlari  tutashgunga  qadar  qisiladi.  Darzlar  payvand-
langanda  ularning  chetlarida  chuqurligi  5—6  mm va  qiyaligi  45°C  bo‘lgan
faskalar yasaladi.