Karyerlar bortlari turg'unligining texnogen kon texnikaviy omillari

Karyerlar bortlari turg'unligining texnogen kon texnikaviy omillari
Reja:
I.Kirish
II.Asosiy qism
1.Karerning geometrik parametrlari karerlar bortlarining turg'unligi sifatida.
2. Tog‘ jinslari massivini zich boshqarish omillari va konni ochish usuli.
3. Qazish tizimi va kon ishlari rejimining bortlar pog'onalari va bortlarining turg'unligi boshqaruvi.
4. Qullaniladigan kon-transport jihozlarining qiyolik turg'unligiga tiklanishlari.
III.Xulosa
IV.Foydalanilgan Adabiyotlar
Kirish
Dastlab kon qazish ishlarini olib borishda va boshqa kon texnologiy yarayonlarda yuzaga keluvchi geomexanik yarayonlarni, minerallar va tog' jinslarining jismoniy-mexanik va boshqa narsalarni o'rgangan.
Fanning asosiy maqsadi – tog jins massividagi tabiiy kuchlanish holatlarini va kon laximlariga tegishli tog jinsi massivida yuzga keluvchi geomexanik o'zgaruvchilarni o'stirish va shu bilan to'g'ridan-to'g'ri massividagi buzilishlarni olish va shu bilan birgalikda bu tekshirishlarni kon qazish texnologiyasiga qarashli narsalarni o'rganishdir. Shu bilan bir qatorda, kon ishlari yarayonlari va texnologiyasi bogʻliq boʻlgan togʻ jinslarining jismoniy oʻlchamlari va yuzaga keluvchi gaomexanik yarayonlarga mos ravishda oʻrganish, taʼlim standartida talab qilinadigan bilimlar, koʻnikmalar va tajribalar darajasini taʼminlashdir.

Kon ishlarini olib borish texnikasi va texnologiyasi massivlarning saqlanishiga va turg'unlik uskunalariga yordam beradigan bir guruh asosiy omillarni belgilab beradi: karerlarning geometrik parametrlari, tog' jinslari massivining zichlashuvi, konni ochish usullari, qazish tizimi va kon ishlari rejimi, qo'llab-quvvatlanadigan kon-transport jihozlari.

Karerning geometrik parametrlari. Konlarni ochik usulda qaziganda turli konfiguratsiyadagi karnaylar uchradi. Rejada va qirqimlarda ular bortlarining shakli (yassi), egilgan, burtib chiqqan va qo'shimcha narsalarning birlashuvi.
O'tqazilgan mablag'lar Rejada egilgan shakldagi karomatlar bortlari turg'unligi ishlab chiqarish eng yaxshi quvvat uskunalariga, qirqimdagi qiyaliklarning shakli esa (profial) bortning umumiy turg'unligiga deyarli ta'mirlashni yaxshilash, biroq texnologicheskie narsaga egaligini saqlashdi. Qiyaliklarning (bortlarning) turg'unligiga yordam beruvchi asosiy parametrlar – yuqoriligi va qiyalik burchagidir. Boshqa teng sharoitlarda sozlash parametrlar va deformatsiya hodisalari jadalligi olib tashlashdan- bog'liqlik mavjud.
Pog'onalarning balandligi unchalik katta bo'lmaganda yassi burchaklar olishda bortlar deformatsiyalariga yo'l qo'yish mumkin, biroq bunday holatda ochish ishlarining hajmi va foydali qazilmaning tannarxi oshadi. Ularning ishi va bortlari qiyomat burchagi kattalashganda esa, karnay ishining yuk tashish yuklari yaxshilanadi, avariyasiz ishlanishi yuklanadi. Shuning uchun quvvatlar bilan minimal zaruriy zahira koeffitsienti hisoblar asosida ishlab chiqarish.
Tog jinslari massivining zichlashuvi. Foydali qazilmalar konlarini ochik usullarda qazigan tog jinslarining massivlari qalinlik yukorisida yorgan bosimdan bshaydi, natijada ta'sir tabiiy kuchlangan o'z radiatsiya va karera atrofida zich boshqarish zonasi shakllanadi. To'g'ridan-to'g'ri o'ynashni yaratishda geostatik kuchlanish va tektonik kuchlar boshqaruv ostida to'g'ridan-to'g'ri tarang energiya sekin-asta bo'ladi. Bu energiya, tektonik darzlar, shamillatish darzlarini ochish va yangilarining paydo bo'lishi aniqlashni qayta ishlashga bortli va tubli pog'ona darzlarini ishlab chiqarish, zichlashuv zonasidagi massivning deformatsiyalanishiga sarflanadi.
Zichlashtuv natijada katta davomiylikning susayish yuzalari shakllanadi, bush zonalarida siljishga tog jinslarining himoyaligi pasayadi, kariyer borti va tubi siljiydi.
Karerning bilan birga zichlashuv yarayonlarining jadalligiham o'sib boradi, va bu bortlar yuzalarining ustun qismi pastga qarab siljiydi, pastki qism va tubi esa – yukoriga va o'qish tomonga siljib bo'ladi.
Tog' jinslarining zichlashish yaralarini etarli darajada o'rganmagan, biroq uniga olmasdan qat'iy karnaylar bortlari turg'unligi ishlab chiquvchi masalalarni echish mumkin emas.
Konlarni ochish usullari. Deformatsiyalarning rivojlanishi massivning buzilish jihatidan turli tumanligini tekshirishga olmasdan karnay konturiga ochiladigan lahimlarning saqlanishiga bog'liq. Ochilgan lahimlar qo'yilganda, transheya bortlaridagi to'g'ridan-to'g'ri to'g'risida ma'lumot beriladi.
Ochilgan lahimlar O'tda uzoq xizmat qilish muddatiga ega bo'ladi )ku'pina konga ishlov berigunga qadar) va massivda susayish yuzalariga mo'ljalni va to'g'ridan-to'g'ri jinsiy aloqada bo'lib qolgan vaqtda loyihanadi.
Qazish tizimi va kon ishlari rejimi. Ishlash va konstruksiyalarni yuklash va yuk tashish tizimlarini ishga tushirish, yuklamalarini yaratish, ishlab chiqarishni boshqarish va yuk tashish uchun moʻljallangan. kon lahimlariga ega.
Kon ishlarini olib borish yo'nalishi(Rejada va vertikal ishlab chiqarish) massivda ma'lum sharoitlarda ko'chish yuzalari yoki qiyaliklarning susayishi mumkinligi mumkinligi, tektonik buzilishlar, yirik darzlar va zaif qatlamlar ko'rinishidagi susayish yuzalarining mavjud bo'lgan laximlarining turg'unligiga katta. Ushbu jihozlar susayish yuzalari kasb bortining cho'zilishi uchun mo''jizaviy olingan bo'lishi mumkin bo'lgan yoki o'zgartirilishi kerak bo'lgan o'yin tomoniga 20 m ortiq bo'lmasdan farq qiladi. Qiyaliklar turg'unligining ortishiga tog' ishlari siljish fronti yunalishi bilan erishish mumkin.
Pogonalar yuzalarini yangilamasdan qiyaliklarning turish vaqtida martaba bortining mavjudlik muddati ootganda turg'unlikning noqulay omillari qoladi. Jinslar, qo'shilishlari va kon lahimlarining qiyoliklari yalang'ochlangandan so'ng turli shamollash agentligini boshqarishga tushib qoladi, natijada jinslarning pishiqligi kamayadi. Qiyaliklarning turg'unligiga yordam pishiqligi uzoq saqlanadi.
Tog jinslarini yumshatish usullari – burgulash-portlash ishlari (BPI) olib borilganda karvonlar bortlari va qiyoliqlar turg'unligining o'ta yuksalish omillari hisoblanadi. Potlash energiyasi jinsning ma'lum hajmini uzishga, uni maydalashga va ko'chirishga sarflanadi. Portlashning seysmik mashinasi portlatiladigan bloklar chegaralaridan tashqariga ham tarqaladi va karera bortlari va pogonalar qiyaliklariga, konturlash zonasidagi tog' jinslarining massiviga yordam beradi.
Portlashlar ustiga tog' jinslari massivida quyidagi zonalar: bo'laklash (to'liq burish); ko'chirish; mayda darzlar (qoldiq deformatsiyalar) va mikrodarzlar (siljishlar) zonalari topiladi. Bog'lash zonasi tog' jinslarining turli o'lchamdagi bo'laklarga to'liq buzilishi bilan belgilanadi. Ushbu zonaning parametrlari portlatilayotgan blokning o'lchamlariga va undan joylashtirgan portlash quduqlarining qo'yilishiga bog'liq. Keyingi zonalar massivdagi blok tashqarisida joylashadi.
Kuchirish zonasi pog'onalari bilan boshlanadi, bir biriga chetga olib keladigan bloklar siljitiluvchi darzlar kelib massiv tekisligining djadal buzilganligi bilan tavsiflanadi. Bu yerda massivning pishiqligi o'nglab martaba pasayadi. Uubu zonaning o'lchamlari bir necha metrdan to 10 va undan ortik metrlarga tebranib turadi.
Kuchirish zonasiga qo'ltiq deformatsiyalar zonasi tutashib ketadi, va unda (kengligi 0,02--- 0,03 m), tog' jinslari bloklari unchalik sezilar darajasida siljitilmaydi. Natijada 20---50 %, sily treniya po oslablennym poverxnostyam znachitelno snijhatsya natijada etoho stseplenie porod umenshaetsya. Shirina zony mumkin dostigat neskolko desyatkov metrov.
Silishishlar zonasi portlash joyidan 65---80 mmaofada keskin tarzda o'rnatiladigan mikrodarzlar va tarang tebranishlarning rivojlanishi bilan tavsiflanadi. Mikrodarzlilik massivni susiteiradi, tarang tebranishlar havo sharoitlarida portlatiladigan bortdan yuqori va pastda tozalangan pogonalar qiyaliklarining turg'unligiga salbiy ta'sir qilish mumkin.
Yuqorida tasvirlangan zonalarning o'lchamlari ko'plablab omillarga bog'liq bo'lib, massiv omillari – bir vaqtning o'zida portlatiladigan portlovchi moddalarning (PM) vaqti, to'g'ridan-to'g'ri tuzilishi, tog' jinslarining mustahkamli o'yinlari, BPI parametrlari hisoblangan.
Bu jinlar uyimlaganda joyini yo'q qilish ishlari bortlarining turg'unligini baholar unchalikka ega bo'lmaydi. Ishlab bo'lgan bvshliqdagi uyimlar (ichki uyim ishlab chiqarish massivi) bortosti vining siljituvning kuchlarga qarshiligini oshiradi va turg'unlik shartlarini yaxshilaydi.
Ochiq jinlarni karening chegaraviy konturiga tutashib turuvchi hududlarida to'plash, tashki uyim ishlab chiqarishda, chunki tog' jinslarining uyimli mas'uliyatini yuklatish va ko'chki deformatsiyalarining rivojlanishiga yordam beradi.
Er osti kon lahimlarining foydalanishi mumkin bo'lgan qazilmalar konlarini birgalikda ochik va yo'q suvda qaziganlarida, yer osti kon lahimlarida qazib olish bo'yicha foydali qazilmalarda.
Er osti kon lahimlari bilan ishlab bo'lingan massivda, tog' jinslarining ishlab bo'lingan bshliq tomoniga siljishi bilan kuzatib boriladigan tog' jinslarining siljishi bilan rivojlanadi. Silijagnda tog jinslari massivining er osti lahimlarini himoya qilish zonasiga tushib qoladigan usattkalari siljish, tortilish va siqilish deformatsiyalarini boshdan kechiradi.
Siljish ishlab bo'linggan bo'shlikning tomidan boshlanadi va bir nechta o'ziga xos – o'lish, darzlar hosil qilish va o'zida sijishlar zonalarini ishlab chiqarishda, massiv bo'lib yukoriga tarqaladi. O'pirilish zonasi to'g'ridan-to'g'ri to'g'ridan-to'g'ri to'g'ridan-to'g'ri buzilishi, muammolarni kon lahimiga xaotik ko'chishi bilan farq qiladi. Bu zona, kon yukorida yotadigan togʻ jinslarining oʻpirilishi bilan tizimlar bilan ishlab boʻlganida hosil boʻladi. Qatlamlarning unchalik katta bo'lmagan quvvatlaridan o'pirilishlar er yuzasiga yetadi, natijada o'pirma voronkalar ishlab chiqaradi. Dazlar zonasi o'pirilish zonasidan yukorida, voronka hosil bo'lganda esa – qulagan jinlarga tutshib ketadigan massivning periferiya qismida barpo etiladi. Er osti qazilmasi unchalik bo'lmaganda va asta yumshoq jinslar kuchli qatlamga ega bo'lganda, o'zining sijjishlar zonasi chiqishi mumkin. Bu erda jinslarning ko'chishi va deformatsiyalari tekislikning uzilishisiz eksport qilinadi va er yuzasida cho'kish (siljish) muldasi ko'rinishida ko'rinadi.
Tog' jinslari ko'rinib turgan barcha turdagi siljishlari ochib kon lahimlarining turg'unligida o'zining salbiy qismini saqlab qoladi. Karerlar bortlarida paydo bo'lgan o'pirilish voronkalari, pog'onalarda kon ishlari olib borilganda bevuosita xavflini ko'rishda. Darzlilik zonalarining ishlab chiqarishi va o'zining siljishlar karnaylari bortlarining turg'unligini yomonlashtiradi (paydoi mumkin bo'lgan ko'chki yoki o'chirish sifatida ko'rib chiqish zarur bo'lgan susayish tekisligi shakllanadi.
Qo'llanilgan kon-transport jihozlarikon jinslarida statik va dinamik bosim kelib, qiyaliklarning turg'unligiga yordam beradi. Statik bosim jihozning ishlamayotgan holatidagi massasini aniqlab beradi. Dinamik bosim ikki shaklda paydo bo'ladi: 1) tebranishlar manbaidan ma'lum masofada joylashgan jinlarda kon-transport jihozlari vibratsiyai birlashtirishostida, bunda siljishga qarshilik pasayadi; 2) ekskavator ishlayotgan vaqtda tog‘ jinsiga bosim qayta taqsimlanadi va foyda olish mumkin. Birinchi vaziyatda dinamik kuchlanashlir tog jinslari massivida pasaygan pishiqlik zonasining paydo bo'lishiga olib keladi, ikkinchi holatda esa to'g'ridan-to'g'ri ko'rinishi mumkin.
Vibratsiya parametrlarini va dinamik bosimlar kattaliklarini har bir tipdagi jihoz uchun maʼlum muxandis-geologik sharoitlarda tajriba yoʻli bilan aniqlash tavsiya etiladi.


Xulosa
Xulosa qilib aytganda pogonalar yuzalarini yangilamasdan qiyaliklarning turish vaqtida martaba bortining mavjudlik muddati ootganda turg'unlikning noqulay omillari qoladi. Jinslar, qo'shilishlari va kon lahimlarining qiyoliklari yalang'ochlangandan so'ng turli shamollash agentligini boshqarishga tushib qoladi, natijada jinslarning pishiqligi kamayadi. Kayerning bilan birga zichlashuv yarayonlarining jadalligiham o'sib boradi, va bu bortlar yuzalarining ustun qismi pastga qarab siljiydi, pastki qism va tubi esa – yukoriga va o'qish tomonga siljib bo'ladi.Tog' jinslarining zichlashish yaralarini etarli darajada o'rganmagan, biroq uniga olmasdan qat'iy karnaylar bortlari turg'unligi ishlab chiquvchi masalalarni echish mumkin emas.