Bezorilik - buo’zinihimoyaqilaolmaydiganshaxsgaqarshibirkishiyokibirguruhodamlartomonidanyuqoridatavsiflanganturlixilzo’ravonlikvatahqirlashharakatlarinisodirqilishdir.
Birxiljismoniyimkoniyatgaegabo’lganikkio’quvchitez-tezjanjallashgandayokibahslashganda,jumladan, munozaravatortishuvlardo’stonavao’ynoqitarzdaamalgaoshirilgandabezoriliksodirbo’lmaydi. Zo’ravonlikhardoimjabrlanuvchinita’qibqilish, undaqo’rquvhissiniuyg’otish, ruhiytushkunliknipaydoqilish, unikamsitishvabo’ysundirishmaqsadiniko’zlaydi. Ta’limsharoitidabezoriliko’zarotengdoshlarorasidauchraydivako’pinchayoshikattaroqo’quvchilartomonidanyosho’quvchilarganisbatansodiretiladi. Bujarayonningta’limmuassasasivakillari, hamkasblarorasidahamshuningdekrahbariyattomonidanungabo’ysunuvchixodimlarganisbatanhamamalgaoshirilishiholatlarimujassam.
Ko’pinchabezorilikataylabrejalashtirilganjismoniyvayokipsixologikzo’ravonlikbo’lib, vaqto’tsaham, davometaveradi; unito’xtatishuchunuchinchishaxs - direktor, o’qituvchilar, boshqamaktabishchilari, o’quvchilar, ota-onalarvaba’zanhuquqnimuhofazaqilishorganlarixodimlariaralashishikerak.
Bezoriliko’zigaxosalohidajihatlargaega.
B irinchidan, bezorilikassimetrikdir - birtomondan, jismoniyyokipsixologikjihatdankuchgaegabo’lganhuquqbuzartursa, boshqatomondan, bundaykuchgaegabo’lmaganvauchinchishaxslarningko’magivayordamigamuhtojbo’lganjabrlanuvchituradi.
Ikkinchidan, bezorilikma’lumbirmaqsadniko’zlaganholdamuayyanbirshaxsgajismoniyvaruhiyazob-uqubatlarnietkazishuchunqasddanamalgaoshiriladi.
Uchinchidan, bezorilikjabrlanuvchiningo’zigabo’lganishonchi, hurmati,qolaversa,sog’lig’ihamdainsonlikqadr-qimmatigaputuretkazadi.
To’rtinchidan, bezorilik - bunafaqatjabrlanuvchivaunisuiiste’molqiluvchihuquqbuzarga, balkizo’ravonlikguvohlariga, usodirbo’lganbutunsinfga (guruhga) ta’sirko’rsatadigansinfiyjarayonhisoblanadi.
Beshinchidan, bezorilikhechqachono’z-o’zidanto’xtabqolmaydi: hardoimjabrlanuvchi, bezoriliktashabbuskorlarivahuquqbuzar(lar)igaqarshio’laroqatrofdagilarninghimoyasivayordamigamuhtojbo’ladi.
B ezorilikturliyo’llarbilano’zininamoyonqiladi. Ayrimholda, buba’zibiro’zigaxosxususiyatlargabo’lganjabrlanuvchining - tashqiko’rinishi, so’zlashishuslubi, kiyinishi, yurishi, yuzifodalari, imo-ishoralari, shujumladan, kasallikyokinogironligi (duduqlanish, oqsoqlanish) sabablihuquqbuzartomonidanmuntazamravishdaog’zakihaqoratqilinishi, ungalaqabqo’yishyokiunimasxaraqilishorqaliamalgaoshirilsa, boshqabirholatda, bujabrlanuvchinikaltaklash, zarbaberish, ungategishlinarsalarnimusodaraqilishyokibuzish, unixo’rlashshaklidasodiretilishikuzatiladi.Masalan, harqandaykamsituvchiharakatlarnibajarishgamajburlashyokiuchinchishaxslarganisbatanzo’ravonlikqilishgaundashkabiholatlarnibungamisolqilishmumkin. Bundayko’rinishdagijismoniyvaog’zakitajovuzhamdaharakatlarbevosita, ya’niyaqqolnamoyonqilinganbezoriliknitavsiflaydi. Bilvositabezoriliko’ziniunchalikaniqbo’lmaganharakatlar - manipulyatsionxatti-harakatlar - yolg’onma’lumottarqatish, g’iybatvamish-mishlarorqalinamoyonqiladi, odamnimuloqotdoirasidanchiqaribtashlaydi, birgalikdagifaoliyat, o’yinlar, radetish, e’tiborsizlik, boykot-shularjumlasidandir.
Zamonaviyaxborottexnologiyalariningrivojlanishibilanbezorilikuyalitelefonlar, elektronpochta, internet, ijtimoiytarmoqlar, bloglar, chatlaryordamidaodamnibezovtaqilish, uhaqidamaxfiyma’lumotlarnitarqatish, g’iybat, tuhmatvahaqoratlixabarlarnitarqatishasnosidaamalgaoshirilaboshlandi. Jabrlanuvchigazararetkazishuchunhuquqbuzarlarochiqdanochiqqo’pol, tazyiqdaniboratsms-xabarlarniyuborishlari, ungategishlibo’lganshaxsiyma’lumotlar, fotosuratlaryokivideofilmlarnikengjamoatmaydonigajoylashtirishlarikabiholatlarningamalgaoshirilishi; jabrlanuvchinomidanboshqalarnibezovtaqilishvabezorilikqilishuchunsoxtaelektronpochtamanzillarini, veb-sahifalarni, ijtimoiytarmoqdagiakkauntlarniyaratishholatlariuchrabturibdi. Kiberhujumningboshqazo’ravonlikturlaridanfarqishundaki, uzo’ravonganominisirsaqlashgaimkonberadivashubilano’zxatti-harakatlariuchunjavobgarlikdanqochadi.
O ’ziningtizimlivauzoqmuddatlirivojlanishsifatidabullingyokitravli(bezorilik) birnechabosqichlarnibosibo’tadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |