Karlibaeva R. H., Tashhodjaev M. M., Axunjonov U. M. Korporatsiyalar moliyаsi oliy ta'limning 340000 «Biznes va boshqaruv»

 
3.3. Kapital qo’yilmalar byudjetini shakllantirishning asosiy kriteriyalari 
Bugingi kunda loyihalarni baholash va ular haqida qarorlar qabul qilish va 
ulardan qaysi birini kapital qo’yilmalar byudjetini shakllantirishda foydalanish 

---

25 
haqida investitsion faoliyatni tahlil qilishda qo’llaniladigan kriteriyalarni vaqt 
parametrlarini hisob olinishi yoki olinmasligiga qarab ikki guruhga ajratish 
mumkin: a) diskontlashtirilgan bahoga asoslangan; b) hisob baxolariga 
asoslangan. Birinchi guruhga quyidagi kriteriyalar kiradi : sof keltirilgan effekt 
(Net Present Value – NPU); investitsiyaning rentabellik indeksi (Profitability 
Index – PI); foydaning ichki normasi (Internal Rate of Return – IRR); foydaning 
modifikastiyalangan ichki normasi (Modified Internal Rate of Return – MIRR); 
investitsiyani qoplashning diskontlashtirilgan muddati (Discounted Payback Period 
– DPP). Ikkinchi guruhga quyidagi kriteriyalar kiradi: investitsiyaning qoplanish 
muddati (Payback Period – PP); investitsiyaning samaradorlik koeffistienti 
(Accounting Rate of Return – ARR). 
Investitsiya 
loyihasi 
paydo 
bo’lgan 
paytdan 
boshlab 
uning 
yakunlanishigacha bo’lgan davr 
investitsiya loyihasining hayotiylik davri 
deb 
ataladi
.
Investitsiya loyihasining mazmuni va amalga oshirish ketma-ketligi 
ijtimoiy-iqtisodiy hamda tashkiliy-texnik omillar bilan asoslanadi. 
Investitsiya loyihasi hayotiylik davrini bir nechta mustaqil bosqichlarni 
ajratib ko’rsatish mumkin. 
Investitsiya 
davrining 
tayyorlov 
bosqichi 
investitsiyalarni 
loyihalashtirishning birinchi bosqichi sifatida quyidagi ishlarning bajarilishini 
nazarda tutadi: 

istiqbolli mintaqaviy bozorni tanlash; 

keng miqyosli marketing tadqiqoti o’tkazish (talab va taklif, bozorni 
segmentlash, mahsulot(xizmat)ning bazaviy, joriy va bashorat narx darajasini 
baholash, talab moslashuvchanligi, asosiy raqobatchilar, ularning marketing 
strategiyalari, mahsulotni bozorda ushlab turish dasturi va hokazolar); 

investitsiya g’oyasini oldindan asoslab berish; 

investitsiya g’oyasini xususiy, mahalliy va markaziy ijroiya xukumat 
organlari bilan oldindan muvofiqlashtirish; 

kutilayotgan investitsiya hajmini baholash; 

loyihani moliyalashtirish mumkin bo’lgan manbalarni baholash; 

xorijiy valyutaga ehtiyojni baholash; 

loyihani amalga oshirishi mumkin bo’lgan tashkilotlarni oldindan tanlash; 

texnik 
echimlarni 
(texnologiyalar, 
ob’ektlar, 
texnika, 
xizmatlar) 
innovastion, patent va ekologik tahlil qilish; 

sertifikastiya talablarini bajarish zaruratini tekshirish; 

investitsiyalar samaradorligini oldindan baholash; 

loyihani amalga oshirish muddatini rejalashtirish; 

loyihani amalga oshirish bilan bog’liq risklarni baholash; 

kompaniyaning investitsiya imkoniyatlarini baholash; 

investitsiya loyihasi ko’rsatkichlarini aniqlash; 

investitsiyalash shartlarini aniqlash; 

potenstial investorlar uchun investitsiya takliflarini tayyorlash; 

muayyan investorlarni tanlash; 

---

26 

loyihani amalga oshirishning tashkiliy-huquqiy shakli va qatnashchilar 
tarkibi bo’yicha takliflar tayyorlash; 

loyihani amalga oshirishni to’xtatish shartlarini aniqlash. 
Tayyorlov bosqichining davomiyligi investorlar turiga bog’liq bo’ladi, biroq 
xukumat va tadbirkorlik tuzilmalari sa’y-harakatlari bilan shakllantiriladigan 
mamlakatdagi investitsion iqlimning jalb etuvchanligi bilan asoslanadi. 
Bu bosqichga umumiy harajatlarning 3-8% to’g’ri keladi. 
Investitsiya davrining loyihaviy-tashkiliy bosqichi