Karimboyeva shohida +

Yordamchi 
so‘z turi 
Sof yordamchi so‘z 
Qo‘shim 
chasimon 
yordamchi 
so‘z 
Yarim 
Yordamchi so‘z 
Ko‘makchi 
kabi, singari, sari, 
Sayin, dovur, uchun, 
Orqali 
-dek, -day, 
dayin, -cha 
old, oldin, orqa, 
qarshi, avval, 
bo‘ylab, ko‘ra, 
qarab, tomon 
Bog‘lovchi 
va, hamda, ammo, 
lekin, biroq, chunki, 
shuning uchun, agar, 
go‘yo, toki, basharti, 
garchi, xoh, dam, 
yoki, yoxud, yo 
-ki, (-kim), - 
u, -yu, -da 
vaqtida, bir, 
ba’zan, gohida 
Yuklama 
axir, xatto, faqat, 
ham, naq, go‘yo, 
go‘yoki, atigi 
-mi, -ku, 
gina, -u, -yu, - 
da, -a, -oq, 
(-yoq), -dir 
yolg‘iz, ba’zan, 
bir 
Jadvaldan ko‘rinib turganidek, yordamchi so‘zlar salmog‘i mustaqil so‘zlar 
hisobidan ortib boradi. Yordamchi so‘zlarning boyishida yana bir yo‘l ularning 
ichki tomondan bir turdan ikkinchi turga o‘tishidir, aniqrog‘i, "oraliq hodisa" 
xususiyatiga ega bo‘lgan ko‘makchi-bog‘lovchi, bog‘lovchi-yuklamalarning 
mavjudligi. Masalan, bilan, deb, deya kabilar ko‘makchi-bog‘lovchilardir. 
Ushbu ko‘makchilarning bog‘lovchi vazifasida kelishi ancha keng tarqalgan 
hodisadir. Ammo lekin bu ishni paysalga solish qo‘llanilgan, ya’ni vazifasida 
kelgan. 

---

19
Bugungi kunda yordamchi so‘zlarni har tomonlama o‘rganish, ularni 
lisoniy tahlil qilish davom etmoqda. 
1.2. Yordamchi so‘zlarni o‘rgatish tarixidan 
 
So‘z turkumlari mavzusi uzviylik va uzluksizlikda o‘rganiladi. Ya’ni umumiy 
o‘rta ta’lim maktablarida: boshlang‘ich sinfda, 6-7-sinflarda; kasb-hunar kollejlari 
va akademik liseylarning 2-bosqichida ma’lumot beriladi
23
. 
O‘zbek tilida so‘z turkumlarini o‘rganish boshlang‘ich sinflarda o‘rganilgan 
bilimlarga asoslangan holda olib borilishi, egallangan BKM lardan foydalanib, 
mustaqil ijodiy fikr ifodalash mahorati shakllantirilishi lozim. Maktabda so‘z 
turkumlari yuzasidan ilk bilimlar 2-4 sinflarda: mustaqil so‘z turkumlaridan ot, 
sifat, son, olmosh, fel; yordamchi so‘z turkumlaridan “Bog‘lovchi” yuzasidan 
ilk nazariy malumotlar beriladi, 1 va 2-sinflarda so‘zning lug‘aviy manolari, ularga 
beriladigan savollar o‘rgatiladi. 3-sinfda grammatik atama bilan ifodalanib, so‘zlar 
turkumlarga birlashtiriladi.
1999-yilda nashr qilingan 5,7-sinflarning ona tili dasturlari bosqichli ketma-
ketlik prinsipida yaratilgan. Yangi dastur va 5-7-sinflarning “Ona tili” darsliklarini 
o‘rganib, shu narsani aniqladiki, ona tili kursidagi ayrim bo‘limlar, chunonchi: 
”Leksikologiya”, yordamchi so‘z turkumlari bir sinf darsligining ikki yerida yoki 
ikki sinf darsligida berilgan, bunda uzviylik va uzluksizlik tamoyillariga e’tibor 
berilmagan.
Yordamchi so‘z turkumlaridan “Bog‘lovchi” va “Yuklama” misolida uzviylik 
va uzluksizlik prinsipiga “Ona tili” darsliklarida qanday yondashilganligini 
ko‘rsatib o‘tamiz. “Bog‘lovchi” haqida ilk malumot 4-sinfda beriladi. “Yordamchi 
so‘z turkumlari” termini haqida so‘z yuritilmaydi. “Bog‘lovchi – so‘z turkumi” 
ekanligi haqida shunday ma’lumot beriladi: va, lekin, ammo, biroq so‘zlari