Kapital, fondlar va moliyaviy natijalar hisobi

2.
 
Asosiy vositalar eskirishi (amortizatsiyasi) hisobi 
Asosiy vositalar qiymati amortizatsiyani hisoblash yoli bilan sondiriladi. 
Amortizatsiyalanadigan qiymat butun foydali xizmat muddati mobaynida subekt 
xarajatlariga amortizatsiya ajratmalari korinishida muntazam taqsimlanadi. Asosiy 
vositalar boyicha amortizatsiya ajratmalarini hisoblash mazkur obekt asosiy 
vositalar tarkibiga qabul qilingan oydan keyingi oyning dastlabki sanasidan 
boshlanadi hamda mazkur obektning amortizatsiyalanadigan qiymati toliq 
sondirilgunga qadar yoxud bu obektni balansdan hisobdan chiqarilguncha amalga 
oshiriladi. Asosiy vositalar boyicha amortizatsiya ajratmalarini hisoblash mazkur 
obektning amortizatsiyalanadigan qiymati toliq sondirilgan yoki bu obekt balansdan 
hisobdan chiqarilgan oydan keyingi oyning dastlabki sanasida toxtatiladi. Asosiy 
vositalarni foydali ishlatish muddati davomida amortizatsiya ajratmalarini hisoblash 
toxtatilmaydi, 
asosiy 
vositalar 
qonun 
hujjatlarida 
belgilangan 
tartibda 
konservatsiyalashga otkazilgan holatlar, shuningdek ularni butkul toxtatish sharti 
bilan obektni qurib bitkazish, toliq jihozlash, qayta qurish, zamonaviylashtirish, 
texnik qayta qurollantirish davri bundan mustasno. Asosiy vositalar boyicha 

---

amortizatsiya ajratmalarini hisoblash hisobot davridagi korxona faoliyati 
natijalaridan qati nazar amalga oshiriladi va u daxldor bolgan hisobot davridagi 
buxgalteriya hisobida aks ettiriladi. Asosiy vositalar qiymati amortizatsiyani 
hisoblash yoli bilan sondiriladi. Amortizatsiyalanadigan qiymat butun foydali 
xizmat muddati mobaynida subekt xarajatlariga amortizatsiya ajratmalari 
korinishida muntazam taqsimlanadi. Asosiy vositalar boyicha amortizatsiya 
ajratmalarini hisoblash mazkur obekt asosiy vositalar tarkibiga qabul qilingan oydan 
keyingi oyning dastlabki sanasidan boshlanadi hamda mazkur obektning 
amortizatsiyalanadigan qiymati toliq sondirilgunga qadar yoxud bu obektni 
balansdan hisobdan chiqarilguncha amalga oshiriladi. Asosiy vositalar boyicha 
amortizatsiya ajratmalarini hisoblash mazkur obektning amortizatsiyalanadigan 
qiymati toliq sondirilgan yoki bu obekt balansdan hisobdan chiqarilgan oydan 
keyingi oyning dastlabki sanasida toxtatiladi. Asosiy vositalarni foydali ishlatish 
muddati davomida amortizatsiya ajratmalarini hisoblash toxtatilmaydi, asosiy 
vositalar qonun hujjatlarida belgilangan tartibda konservatsiyalashga otkazilgan 
holatlar, shuningdek ularni butkul toxtatish sharti bilan obektni qurib bitkazish, toliq 
jihozlash, qayta qurish, zamonaviylashtirish, texnik qayta qurollantirish davri 
bundan mustasno. Asosiy vositalar boyicha amortizatsiya ajratmalarini hisoblash 
hisobot davridagi korxona faoliyati natijalaridan qati nazar amalga oshiriladi va u 
daxldor bolgan hisobot davridagi buxgalteriya hisobida aks ettiriladi.
Kamayib boruvchi qoldiq usuli aktivning foydali xizmat muddati davomida 
amortizatsiya summasining kamayib borishini anglatadi. Ushbu usulda eskirish 
meyori asosiy vositalarning qoldiq qiymatiga kopaytiriladi. Odatda, bu usulda 
amortizatsiya meyori ikki baravarga oshiriladi. Misol uchun, agar 5 yillik xizmat 
muddatida meyor 20% (100/5)ni tashkil etsa, qoldiqni kamaytirish usulida meyor 
40% (20%*2=40%)ni tashkil etadi. Ushbu belgilangan stavka (40%) har yilning 
ohirida asosiy vositalarning qoldiq qiymatiga nisbatan olinadi. Kamayib boruvchi 
qoldiq usulida amortizatsiya hisoblash: Yuqorida keltirilgan misoldan korinib 
turibdiki, 1-yilda amortizatsiya ajratmalari tugatish qiymati ayirilmagan toliq 
boshlangich qiymat, yani som asosida aniqlandi. Foydalanish muddatining oxirgi 
yilida amortizatsiyani hisoblash uchun qollanadigan hisob-kitob shakli ozgartiriladi, 
chunki oldindan baholangan va moljallangan asosiy vositalarni tugatish qiymatini 
hisobdan chiqarishga olib keladigan miqdorda amortizatsiyani hisoblash mumkin 
emas. Shuning uchun oxirgi yilda hisob-kitob boyicha belgilangan 25,92 ming som 
(64 800*40%) orniga amortizatsiya 34,8 ming som miqdorida belgilanadi. 
Binobarin, oxirgi yilning yakunida asosiy vositalarning qiymati 30 ming somgacha 
kamaytirilgan va tugatish qiymatiga teng. Boshlangich qiymatYillik eskirish 
summasiJamgarilgan eskirishBalans qiymati 1-yilning oxiri %* = yilning oxiri %* 
= yilning oxiri %* = yilning oxiri %* = yilning oxiri =
Yillar yigindisi usulida (kumulyativ usul) har yilgi amortizatsiya meyori 
amortizatsiya muddati yakuniga qadar qolgan amortizatsiyalanayotgan qiymatning 
bolagi sifatida belgilanadi. Bolak amortizatsiya ajratmalarining tugagunigacha 
qolgan tolik yillar miqdorini amortizatsiya muddatini tashkil qiladigan yollarning 
tartib sonlari yigindisiga bolib aniqlanadi. 5 yil foydalanish muddatiga moljallangan 
asosiy vositalar obekti uchun yillik raqamlar yigindisi quyidagini tashkil etadi: = 15 
yil. Masalan, amortizatsiyalanayotgan qiymat 470 ming som ( ) bolgan holda har 

---

yilgi amortizatsiya ajratmalarini hisoblash quyidagicha boladi: Boshlangich 
qiymatYillik eskirish summasiJamgarilgan eskirishBalans qiymati 1-yilning oxiri 
/15* yilning oxiri /15* yilning oxiri /15* yilning oxiri /15* yilning oxiri /15* 
Amortizatsiya hisoblashning tanlangan usuli korxonaning hisob siyosati bilan 
belgilanishi va bir hisobot davridan boshqasigacha yil davomida ozgarmagan holda 
ketma-ket qollanilishi lozim. Soliq solish maqsadida amortizatsiya hisobi 
respublikaning soliqqa oid qonun hujjatlariga muvofiq amalga oshiriladi. 
Jadallashtirilgan usulda hisoblangan amortizatsiya summasi bilan soliq 
qonunchiligida belgilangan meyorlar boyicha hisoblangan amortizatsiya summasi 
ortasidagi farq Ozbekiston Respublikasi Soliq kodeksining 146-moddasi 4-bandiga 
muvofiq joriy davrda soliq solinadigan bazadan chegirmasdan xarajatlar tarkibida, 
ammo keyingi davrlarda soliq solinadigan bazadan chegirgan holda xarajatlar 
tarkibida aks ettiriladi.